Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να διαχειριστεί τραγικές φυσικές καταστροφές;

Τα παιδιά βιώνουν για άλλη μια φορά φόβο και τρόμο λόγω των συνεχόμενων εστιών πυρκαγιάς στην Αττική. Όταν ερχόμαστε  αντιμέτωποι με τέτοιες καταστροφές, όλοι, όλες και ιδιαίτερα τα παιδιά, αισθανόμαστε έναν συνδυασμό φόβου, αβεβαιότητας και αδυναμίας. Οι πυρκαγιές που σαρώνουν τη χώρα μας για ακόμη ένα καλοκαίρι, αποτελεί ένα τραγικό γεγονός που κάποιες φορές ξεπερνά τον ανθρώπινο έλεγχο.

Καθώς προσπαθούμε να κατανοήσουμε αυτά τα γεγονότα, αναπόφευκτα αναδύεται μέσα μας μια σειρά συναισθημάτων. Νιώθουμε πόνο, θλίψη, φόβο και θυμό, καθώς παλεύουμε με κάτι πέρα από την ικανότητα μας να το ελέγξουμε και που μπορεί να έχει ξαφνικές συνέπειες στη ζωή μας και στις ζωές των αγαπημένων μας προσώπων.

Τι συμβαίνει όμως όταν ανάμεσα στα άτομα που παρακολουθούν τις ειδήσεις, γύρω από αυτά τα τραγικά γεγονότα, βρίσκονται όχι μόνο ενήλικες, αλλά και παιδιά;

Είναι αδύνατον να μείνουν ανεπηρέαστα και αδιάφορα για όσα συμβαίνουν. Τα παιδιά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της κοινωνίας και αναπόφευκτα θα έχουν τις δικές τους σκέψεις και συναισθήματα σχετικά με την κατάσταση.

Η εμπειρία του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού» από τις κλήσεις των παιδιών και των εφήβων στην Εθνική Γραμμή για τα Παιδιά S.O.S. 1056 μαρτυρούν ότι βιώνουν φόβο, αμφιβολίες και ανησυχία. Η ίδια η είδηση, μαζί με τις συζητήσεις σχετικά με αυτήν, σε συνδυασμό με την ασάφεια που περιβάλλει πολλές καταστροφές, σίγουρα εντείνει αυτά τα συναισθήματα.

Οι γονείς λειτουργούν ως πρόσωπα αναφοράς για τα παιδιά στην προσπάθεια των τελευταίων να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους. Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά τείνουν να κάνουν αμέτρητες ερωτήσεις. Κάποιες από αυτές μπορούν να απαντηθούν σχετικά εύκολα, ενώ κάποιες άλλες δυσκολεύουν τους γονείς. Δε γνωρίζουν τις απαντήσεις ή αναρωτιούνται εάν η απάντηση που θα δώσουν θα τραυματίσει το παιδί. Με λίγα λόγια, αποτελεί μία σταθερή πρόκληση για τους γονείς το να μπορούν να καθορίζουν ποιες πληροφορίες είναι κατάλληλες για να μοιραστούν με τα παιδιά τους, ιδίως όταν λαμβάνουν υπόψη την ηλικία και το επίπεδο κατανόησής τους. Επιπλέον, όπως αναφέρθηκε, μπορεί να υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι γονείς δεν έχουν όλες τις απαντήσεις, γεγονός που μπορεί να τους δυσκολέψει να δώσουν επαρκείς εξηγήσεις στις ερωτήσεις των παιδιών τους.

Όλα αυτά τα τραυματικά γεγονότα που συμβαίνουν μπορούν να οδηγήσουν σε μία τέτοια κατάσταση «δύσκολων ερωτήσεων». Από τη μία μεριά, ο κοινός παρανομαστής για τα παιδιά, μπροστά σε τέτοια γεγονότα, μπορεί να συμπυκνωθεί στις ερωτήσεις «γιατί συνέβη;» ή «εμείς κινδυνεύουμε;». Από την άλλη μεριά, για τους γονείς υπάρχει η ανησυχία αν η είδηση και μόνο αποτελεί τραυματική εμπειρία για το παιδί τους και άρα με κάποιον τρόπο θα πρέπει να περιορίσουν την έκθεση του παιδιού στην είδηση για να το προστατέψουν.

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (APA), υπάρχουν διάφοροι τύποι τραυματικών γεγονότων που μπορούν να προκαλέσουν σημαντική δυσφορία, τόσο σε ενήλικα όσο και σε ανήλικα άτομα. Η Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση έχει προσδιορίσει αυτά τα γεγονότα με βάση τη δυνατότητά τους να δημιουργούν μακροχρόνιες ψυχολογικές επιπτώσεις. Παραδείγματα τέτοιων γεγονότων μπορούν να είναι η σωματική επίθεση, η ληστεία, η σωματική κακοποίηση στην παιδική ηλικία, η σεξουαλική βία, τα σοβαρά αυτοκινητιστικά ατυχήματα, η απαγωγή, τα βασανιστήρια, η έκθεση σε πόλεμο, οι φυσικές καταστροφές και τα ξαφνικά ιατρικά συμβάντα. Το τραύμα που προκύπτει από γεγονότα σαν κι αυτά, μπορεί να έχει βαθιές επιπτώσεις στην ψυχική και συναισθηματική ευημερία ενός ατόμου. Μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα όπως άγχος, κατάθλιψη, εφιάλτες, αναδρομές στο παρελθόν και αποστασιοποίηση. Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ικανότητα ενός ατόμου να λειτουργεί στην καθημερινή του ζωή, επηρεάζοντας τις σχέσεις του και τη συνολική ποιότητα ζωής του.

Αποτελεί λοιπόν μια είδηση, τραυματική εμπειρία για ένα παιδί;

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν πληροφορίες και να εκφράζουν τις σκέψεις τους χωρίς περιορισμούς. Δεν πρέπει να τους στερείται αυτό το δικαίωμα. Ωστόσο, όταν συζητάμε ένα τραυματικό γεγονός ή μία καταστροφή με ένα παιδί, είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη την ηλικία και την προσωπικότητά του. Για παράδειγμα, ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας θα διαφέρει από τον τρόπο με τον οποίο μιλάμε σε έναν έφηβο.

Ωστόσο, αν και είναι ιδιαίτερα σημαντική η ενημέρωση των παιδιών σχετικά με ένα τραυματικό γεγονός ή μια καταστροφή, είναι εξίσου σημαντικό να ληφθούν υπόψη και οι συναισθηματικές τους ανάγκες. Τα παιδιά που κατακλύζονται από έντονα συναισθήματα μπορεί να βιώσουν πανικό, πόνο και αίσθημα ανασφάλειας. Για να διατηρήσουν την ισορροπία, οι γονείς θα πρέπει να παρατηρούν προσεκτικά τις ανάγκες των παιδιών τους και να καθοδηγούν τη συζήτηση αναλόγως. Δεν τίθεται λοιπόν μόνο το ερώτημα αν πρέπει να ενημερώσουμε τα παιδιά, αλλά και το αν τα παιδιά είναι έτοιμα να ενημερωθούν.

Σε όλες τις περιπτώσεις, δεν είναι σκόπιμο να εκτίθενται τα παιδιά σε γραφικές εικόνες ή βίντεο από την καταστροφή, καθώς αυτά μπορούν να δημιουργήσουν επιπλέον φόβο και άγχος. Αλλά ακόμη και αν αυτό συμβεί, οι γονείς μπορούν να αδράξουν την ευκαιρία για να ενθαρρύνουν τα παιδιά να μοιραστούν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους γύρω απο αυτό που συνέβη. Με τον τρόπο αυτό, τα παιδιά μπορούν να μάθουν να εκφράζονται και να αναπτύσσουν καλύτερη κατανόηση των συναισθημάτων τους. Η αγνόηση ή η καταπίεση των ισχυρών συναισθημάτων που προκαλεί μια κατάσταση στα παιδιά, αυτομάτως σημαίνει άρνηση της πραγματικότητας της κατάστασης.

Σε όλες τις περιπτώσεις «Το Χαμόγελο του Παιδιού» συμβουλεύει, τους γονείς:

1. Βεβαιώστε τα παιδιά ότι είναι ασφαλή κοντά σας και ότι δεν κινδυνεύουν
2. Εάν οι ειδήσεις αναφέρουν και κάποιο παιδί ως θύμα, επιβεβαιώστε στο δικό σας παιδί ότι τα παιδιά δεν φταίνε σε τίποτα σε αυτή τη συνθήκη
3. Ενθαρρύνετε το παιδί να σας ρωτήσει όποια απορία έχει
4. Αποφύγετε να διαταράξετε τη ρουτίνα του παιδιού (εξωσχολικές δραστηριότητες κ.λπ.)

Αναφορικά με το ποιες ηλικίες είναι κατάλληλες για αυτές τις συζητήσεις, η απάντηση είναι ότι εφόσον το παιδί έχει την πληροφορία ή ρωτήσει, είναι σε θέση να κάνει και αυτή τη συζήτηση.

Επιπλέον:

• Παρακολουθήστε μαζί, ελέγξτε και συζητήστε με το παιδί σας σχετικά με τα γεγονότα στα οποία εκτίθεται. Ακόμη και αν το παιδί εκτεθεί στην πληροφορία χωρίς εσάς, μπορείτε να το πλαισιώσετε στη συνέχεια
• Παρέχετε ειλικρινείς και κατάλληλες για την ηλικία του παιδιού σας εξηγήσεις για την κατάσταση και ρωτήστε το παιδί σας για τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις του
• Παραμείνετε ψύχραιμοι και λειτουργήστε ως θετικό πρότυπο για το παιδί σας όσον αφορά τη διαχείριση δύσκολων καταστάσεων και την επίδειξη αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας
• Διαβεβαιώστε το παιδί σας για την ασφάλειά του και συζητήστε μαζί του τα σχέδια ασφάλειας/διαχείρισης κινδύνων της δικής σας οικογένειας
• Επιτρέψτε στο παιδί σας να εκφράσει ελεύθερα τα συναισθήματά του και να αντιμετωπίσει τυχόν φόβους που μπορεί να έχει
• Ενθαρρύνετε το παιδί σας να συμμετέχει σε δράσεις οι οποίες υποστηρίζουν τους ανθρώπους που έχουν πληγεί από την καταστροφή (πχ. συγκένρωση ειδών), διασφαλίζοντας παράλληλα την ασφάλειά τους.
• Διατηρήστε την καθημερινή ρουτίνα και το πρόγραμμα του παιδιού σας, δημιουργώντας παράλληλα χρόνο και χώρο για τις παραπάνω δράσεις

Σχετικά με τις ειδήσεις η Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (American Psychological Association) συμβουλεύει τους γονείς:

• Πριν μιλήσετε στα παιδιά σας, προετοιμάστε τι θα πείτε. Κάντε μια πρόβα στον καθρέφτη ή σε κάποιον άλλο ενήλικα για το τι θα πείτε στα παιδιά
• Βρείτε την κατάλληλη, ήρεμη στιγμή για να μιλήσετε
• Μοιραστείτε και τα δικά σας συναισθήματα με τα παιδιά σας. Το να εκφράσετε τα συναισθήματά σας, πιθανόν να διευκολύνει και τα παιδιά να εκφράσουν τα δικά τους
• Πείτε την αλήθεια, χωρίς απαραίτητα να μπείτε σε λεπτομέρειες για το συμβάν. Εάν παραποιήσετε ή αποκρύψετε την αλήθεια, τα παιδιά θα το μάθουν και θα τους προκαλέσει μεγαλύτερο άγχος και φόβο. Επίσης, θα διαταραχτεί η εμπιστοσύνη τους απέναντί σας.
• Το «Δεν Ξέρω» είναι μια ασφαλής και αποδεκτή απάντηση στις ερωτήσεις που σας κάνουν τα παιδιά και δεν ξέρετε τι να απαντήσετε (πχ. Στην ερώτηση «Γιατί το έκανε αυτό;» το «δεν ξέρω» είναι αποδεκτή απάντηση). Στο σημείο αυτό θα μπορούσατε να εστιάσετε στην ανάγκη του παιδιού να έχει αυτή την πληροφορία («γιατί θα ήθελες να ξέρεις κάτι τέτοιο;») ή ακόμα και να εκφράσει τα συναισθήματα του («δεν το ξέρω αυτό, αλλά εσύ πως αισθάνεσαι γι’ αυτό;»).

Παρά την τραγωδία και τη θλίψη που μπορεί να προκάλεσε ένα τραγικό γεγονός, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι υπάρχει ακόμη ελπίδα. Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι και οργανισμοί που εργάζονται για να κάνουν τον κόσμο καλύτερο, να προωθήσουν την ειρήνη και την κατανόηση και να υποστηρίξουν όσους έχουν επηρεαστεί από αυτά τα γεγονότα. Πρέπει να κρατήσουμε αυτή την ελπίδα και να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε για ένα καλύτερο μέλλον.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111», ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.