Η σημασία του παιχνιδιού στην ανάπτυξη του παιδιού

Από τα πρώτα κιόλας χρόνια ζωής, το βρέφος δείχνει τη χαρά με την κίνηση των χεριών και των ποδιών του (Piaget, 1962). Στη συνέχεια και καθώς μεγαλώνει το παιδί αποζητά τη συμμετοχή και κάποιου άλλου προσώπου σε όλο και πιο σύνθετες δημιουργικές συνθήκες προκειμένου να νιώσει την ίδια χαρά. Τι είναι το παιχνίδι, πώς και σε ποιους τομείς βοηθά στην ανάπτυξη του παιδιού;

Σύμφωνα με τη Landy (2009, p. 215) το παιχνίδι είναι μία δραστηριότητα στην οποία το παιδί εμπλέκεται οικειοθελώς και κατά την οποία το παιδί είναι αυτό που αποφασίζει τι θα συμβεί. Το παιχνίδι αποτελεί μια βασική δραστηριότητα, απαραίτητη για την υγιή ανάπτυξη του εγκεφάλου του παιδιού (Tamis-LeMonda, Shannon, Cabrera&Lamb, 2004) αλλά και για τη γνωστική, συναισθηματική, βιολογική και κοινωνική ανάπτυξή του (Erickson,1958;  Piaget, 1962). Το παιχνίδι έχει αναγνωριστεί από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ως βασικό δικαίωμα του κάθε παιδιού.

Μέσω του παιχνιδιού τα παιδιά μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τη δημιουργικότητά τους και να αναπτύσσουν τη φαντασία τους. Το παιχνίδι γίνεται το μέσο για την εξερεύνηση και την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον γύρω τους. Καθώς κατακτούν τον κόσμο, το παιχνίδι τα βοηθά να αναπτύξουν νέες δεξιότητες που θα ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση και την ανθεκτικότητα που χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν μελλοντικές προκλήσεις (Band & Weisz, 1988).

Στο μη δομημένο παιχνίδι τα παιδιά δουλεύουν σε ομάδες και μαθαίνουν να μοιράζονται, να διαπραγματεύονται και να διαχειρίζονται συγκρούσεις (McElwain&Volling, 2005), αναπτύσσουν δεξιότητες λήψης αποφάσεων, κινούνται με το δικό τους ρυθμό, ανακαλύπτουν τα δικά τους ενδιαφέροντα (Hurwitz, 2002). Αντίστοιχα, στα παιχνίδια που ελέγχονται από τους ενήλικες, τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν και να εφαρμόσουν ενήλικους ρόλους και κανόνες. Επίσης, μέσω του παιχνιδιού οι γονείς προσεγγίζουν περισσότερο τα παιδιά τους και αναπτύσσονται πιο θερμές σχέσεις καθώς τα παιδιά νιώθουν ότι έχουν την προσοχή των ενηλίκων στον δικό τους κόσμο (Henry, 1990). Ειδικότερα, για τα λιγότερο ομιλητικά παιδιά το παιχνίδι αποτελεί το μέσο να εκφράσουν τις απόψεις, τις εμπειρίες ακόμα και τις απογοητεύσεις τους.

Παρακάτω παρουσιάζονται τέσσερα βασικά είδη παιχνιδιού, καθένα από τα οποία συμβάλλει στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού (Smith & Boulton, 1990).

Παιχνίδι μετακίνησης. Το παιδί μέσω της δυναμικής χρήσης μελών του σώματος επιθυμεί να εκφράσει ένα συναίσθημα ή να εκδηλώσει ένα είδος συμπεριφοράς. Αλληλεπιδρά με το περιβάλλον και αποκτά αισθητικοκινητικές εμπειρίες. Παραδείγματα παιχνιδιού μετακίνησης αποτελούν το τρέξιμο, το σκαρφάλωμα, τα άλματα, κ.τ.λ.

Παιχνίδι με αντικείμενα. Μέσω της πρώτης επαφής με παιχνίδια - αντικείμενα, το παιδί ανακαλύπτει τις αισθήσεις του και τις υφές των αντικειμένων όπως την υφή του μαλακού, του κρύου, του σκληρού κ.τ.λ. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν τις έννοιες της αιτίας και του αποτελέσματος, ενώ παράλληλα ανακαλύπτουν τις επιδράσεις που έχουν οι πράξεις τους σε αντικείμενα και ανθρώπους. Περιλαμβάνει μπάλες, παιχνίδια με άμμο, αυτοκινητάκια πάνω στα οποία κάθεται το παιδί κ.τ.λ.

Κοινωνικό παιχνίδι. Το παιδί αρχίζει να επικοινωνεί με άλλους συμπαίκτες όπως γονείς, αδέρφια, συνομηλίκους. Αρχίζει να θέτει κανόνες και να υιοθετεί ρόλους προσφέροντάς του τη δυνατότητα να μάθει πώς λειτουργεί το κοινωνικό σύστημα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα παιχνίδια προσποίησης (όπως ότι είναι γιατροί, μητέρες με παιδιά, διάφοροι ήρωες), τα επιτραπέζια παιχνίδια, τα ομαδικά παιχνίδια (το κρυφτό, το μπάσκετ, το ποδόσφαιρο κ.α.).

Συμβολικό παιχνίδι. Το παιδί χρησιμοποιεί τη συμβολική σκέψη και δημιουργεί ένα υποθετικό σενάριο. Κατά την ανάπτυξη του παιδιού το συμβολικό παιχνίδι γίνεται όλο και πιο σύνθετο και εξυπηρετεί διάφορους σκοπούς, να εκφράσει τα συναισθήματά του, να αναζητήσει λύσεις στα προβλήματά του, να διοχετεύσει όλη την ένταση και το άγχος που βιώνει. Χαρακτηριστικά συμβολικά παιχνίδια είναι το κουκλόσπιτο με οικογένεια από κούκλες, η παιδική κουζίνα κ.α.

Συνοψίζοντας, λοιπόν, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι όχι απλά να επιτρέψουμε στο παιδί να παίζει, αλλά να διαμορφώσουμε ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο το παιδί μπορεί να παίξει ελεύθερα και αυθόρμητα χωρίς έντονες παρεμβολές και υποδείξεις ακόμα και όταν παρατηρούμε ότι το παιδί εκτελεί μία δραστηριότητα είτε με αδέξιο είτε με λανθασμένο τρόπο. Άλλωστε, ο πρωταρχικός σκοπός του παιχνιδιού είναι η ευχαρίστηση και όχι η τέλεια εκτέλεση καθηκόντων .

Δώστε, λοιπόν, στον εαυτό σας ως γονείς την ευκαιρία για δημιουργικό παιχνίδι και ευχάριστες στιγμές μαζί με τα παιδιά σας.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το  παιδί σας)

Band, E. B., & Weisz, J. R. (1988). How to feel better when it feels bad: Children's perspectives on coping with everyday stress. Developmental Psychology, 24(2), 247.
Erickson, F. H. (1958). Play interviews for four-year-old hospitalized children. Monographs of the Society for Research in Child Development, 1-77.
Henry, M. (1990). More than just play: The significance of mutually directed adult‐child activity. Early Child Development and Care, 60(1), 35-51.
Hurwitz, S. C. (2002). To be successful--let them play!(For Parents Particularly).Childhood Education, 79(2), 101-103.
Landy, S. (2009). Pathways to competence: Encouraging healthy social and emotional development in young children. Paul H Brookes Publishing.
McElwain, N. L., &Volling, B. L. (2005). Preschool children's interactions with friends and older siblings: relationship specificity and joint contributions to problem behavior. Journal of family psychology, 19(4), 486.
Piaget, J. (1962). Plays, Dreams, Imitations in childhood. New York: Norton.
Smith, P. K., &Boulton, M. (1990). Rough-and-tumble play, aggression and dominance: Perception and behaviour in children’s encounters. Human Development, 33(4-5), 271-282.
Tamis‐LeMonda, C. S., Shannon, J. D., Cabrera, N. J., & Lamb, M. E. (2004). Fathers and mothers at play with their 2‐and 3‐year‐olds: Contributions to language and cognitive development. Child development, 75(6), 1806-1820.