Πως μιλάμε στα παιδιά για το θάνατο

«Γιατί πεθαίνουν οι άνθρωποι;», «Ο παππούς δεν πέθανε. Πότε θα γυρίσει;», «Τι συμβαίνει στο σώμα μας όταν πεθαίνουμε;». Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που μπορεί να θέσει ένα παιδί στους γονείς του σχετικά με το θάνατο και να τους βρει απροετοίμαστους.

Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου για το παιδί (πχ. παππούς ή γιαγιά), αποτελεί ένα οδυνηρό γεγονός. Όσο πιο κοντά είμαστε στο παιδί, καλούμαστε να το στηρίξουμε, αναλαμβάνοντας ένα δύσκολο ρόλο, καθώς δε γνωρίζουμε τι καταλαβαίνει ένα παιδί για το θάνατο, πώς αισθάνεται όταν χάνει κάποιον που αγαπά και τι να του πούμε για να το στηρίξουμε.

Πως αντιλαμβάνονται όμως τα παιδιά το θάνατο;

 Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας αν και αντιλαμβάνονται την απουσία ενός σημαντικού προσώπου από το περιβάλλον τους, νιώθουν τη θλίψη των γονιών τους αλλά δεν αντιλαμβάνονται τη μονιμότητα του θανάτου. Δηλαδή πιστεύουν πως αυτός που έφυγε μπορεί να ξαναγυρίσει ή συνεχίζει να ζει εκεί που βρίσκεται. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας καταλαβαίνουν ότι ο θάνατος είναι ένα μη αναστρέψιμο γεγονός αλλά πιστεύουν ότι δεν μπορεί να συμβεί στην οικογένειά τους. Τέλος οι έφηβοι κατανοούν τη μονιμότητα του θανάτου, ενώ πολλές φορές δίνουν συμβολικές και μεταφυσικές ερμηνείες στο θάνατο.

Πως αντιδρά ένα παιδί στο πένθος;

Μπορεί να εμφανίζει συναισθηματικές μεταπτώσεις, δηλαδή τη μία στιγμή να είναι χαρούμενο και την άλλη στεναχωρημένο ή θυμωμένο. Να δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί στο σχολείο ή να ονειροπολεί. Μπορεί να εμφανίζει διαταραχές στον ύπνο, αϋπνίες ή εφιάλτες, ξεσπάσματα θυμού ή κλάματος για ασήμαντο πολλές φορές λόγο, διάφορους φόβους όπως φόβο αποχωρισμού, επίμονη αναζήτηση του ατόμου που πέθανε και κάποιες φορές και σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, έξαρση αλλεργιών). Επίσης μπορεί να εμφανίζει παλινδρόμηση σε συμπεριφορές προηγούμενης ηλικίας όπως, ενούρηση, πιπίλισμα δαχτύλου ή προσκόλληση στους γονείς. Μπορεί να εμφανίζει άσχημη συμπεριφορά αφού νιώθει πως δεν υπάρχει λόγος να φέρεται σωστά μιας και όλα έχουν πάει στραβά. Σε αντίθεση μπορεί να εμφανίζει υπερβολικά καλή συμπεριφορά από τύψεις, ενοχές και φόβο.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

• Μην αποκρύψετε το γεγονός. Η απόκρυψη της αλήθειας αντί να προστατεύει τα παιδιά δημιουργεί περισσότερα προβλήματα στο μέλλον.

• Ενημερώστε τα με απλά λόγια για το γεγονός. Εξηγήστε με ειλικρίνεια τι συνέβη και χρησιμοποιείστε λεξιλόγιο που ταιριάζει στην ηλικία του παιδιού.

• Χρησιμοποιείστε τις σωστές λέξεις όπως «πέθανε», «σταμάτησε η καρδιά του» και όχι γενικές έννοιες όπως «χάθηκε», «έφυγε» οι οποίες αφήνουν ελπίδες στα παιδιά.

• Μην προσπαθείτε να ωραιοποιήσετε την κατάσταση και αφήστε το παιδί να δείξει τη θλίψη του και να πενθήσει. Εξηγείστε ότι όταν πεθαίνει κάποιος σταματάει να χτυπά η καρδιά του. Δεν νιώθει και δεν πονά.

• Επιτρέψτε στο παιδί αν θέλει να παραστεί στην κηδεία προστατεύοντάς το όμως από τις έντονες εκδηλώσεις θλίψης και θρήνου.

• Τονίστε στο παιδί σας ότι δεν έχει καμία ευθύνη για το γεγονός. Διαβεβαιώστε το πώς τίποτα από όσα έκανε, σκέφτηκε ή είπε δεν προκάλεσαν το θάνατο του αγαπημένου του προσώπου και πως δε θα μπορούσε να είχε κάνει κάτι για να το αποτρέψει.

• Διατηρήστε το πρόγραμμα και τις προηγούμενες συνήθειες του παιδιού. Τα παιδιά ανησυχούν για το μέλλον τους. Εξηγείστε τους τι θα αλλάξει από εδώ και στο εξής και τι θα μείνει σταθερό.

Παρακάτω παραθέτουμε μερικές ερωτήσεις που μπορούν να μας θέσουν τα παιδιά και πως μπορούν να απαντήσουν οι γονείς σε αυτές:

1. Γιατί πεθαίνουν οι άνθρωποι;

-Είναι Νόμος της φύσης. Όλοι πεθαίνουν, τα ζώα, τα λουλούδια.

2. Τι σημαίνει πέθανε;

-Σταμάτησε να χτυπά η καρδιά του. Δεν πονά, δε νιώθει

3. Από τι πεθαίνουν οι άνθρωποι;

-Από αρρώστιες, ατυχήματα ή όταν είναι πολύ μεγάλοι στην ηλικία

4. Ο παππούς δεν πέθανε. Πότε θα γυρίσει πίσω;

-Δε χρησιμοποιούμε τα ρήματα έφυγε, πάει ταξίδι, κοιμήθηκε γιατί έτσι τα παιδιά τρέφουν ελπίδες.

5. Εγώ έφταιγα;

-Εξηγώ ότι δε φταίει το παιδί, η συμπεριφορά του ή κάτι που έκανε για το θάνατο του άλλου.

6. Θα πεθάνεις και εσύ;

-Καθησυχάζω και διαβεβαιώνω ότι θα είμαι δίπλα τους

7. Που πήγε ο παππούς;

-Τα μικρότερα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τη μονιμότητα του θανάτου. Υπομονετικά εξηγώ ότι ο παππούς πέθανε, σταμάτησε η καρδιά του, το σώμα του είναι στο τάφο και θα συνεχίσει να ζει στην καρδιά μας.

8. Τι θα συμβεί στο σώμα του;

-Τα μικρά παιδιά πρέπει να διδαχθούν ότι μετά το θάνατο το σώμα παύει να λειτουργεί  και πρέπει να ταφεί.

9. Είναι κακό αν περνάω καλά;

-Συχνά νιώθουν άσχημα επειδή διασκεδάζουν, περνούν καλά και δεν σκέπτονται το νεκρό. Εξηγώ το ότι χαίρεσαι δε σημαίνει ότι δε λυπάσαι.

10. Δε θέλω να σε βλέπω να στεναχωριέσαι

-Είναι δύσκολο για τα παιδιά να βλέπουν τους δικούς του να κλαίνε, αλλά είναι σημαντικό να συμμετέχουν στο πένθος. Μαθαίνουν ότι η στεναχώρια είναι φυσιολογική αλλά ξεπερνιέται. Είναι παρήγορο για όλους όταν το πένθος και η στεναχώρια μοιράζεται.

11. Τι βοηθάει όταν πεθάνει κάποιος; (απαντήσεις παιδιών)

-Να μιλούν για όσα σκέπτονται και φοβούνται

-Να κλάψουν, δεν είναι ντροπή

-Να μιλούν για αυτόν που πέθανε

-Να ζωγραφίζουν, να παίζουν,  να γελούν

-Να γιορτάζουν γενέθλια, Χριστούγεννα, ότι έκαναν και πριν το θάνατο (σταθερότητα)

Με όλα τα παραπάνω, μπορείτε να στηρίξετε το παιδί που βιώνει μια απώλεια με συνέπεια και αποτελεσματικότητα.

 «Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056» ή ηλεκτρονικά στην διεύθυνση sos1056@hamogelo.gr, ώστε να συζητήσετε με ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας».

12/10/2015