Πώς να μάθω στο παιδί μου να γίνει αυτόνομο

Πολλές φορές οι γονείς έρχονται αντιμέτωποι με νέες προκλήσεις καθώς τα παιδιά τους μεγαλώνουν και περνούν τα αναπτυξιακά στάδια το ένα μετά το άλλο. Διαρκώς γεννιούνται νέα ερωτήματα δοκιμάζοντας τους γονείς σε πρωτόγνωρες εμπειρίες. Ερωτήματα, όπως, «Πότε είναι η κατάλληλη ηλικία να αφήσω το παιδί μου να πάρει κινητό;», «Μπορεί να βγει βόλτα μόνο του;», «Να τον αφήσω να επιλέξει τους φίλους του;», «Μέχρι πότε είναι εντάξει να διαλέγω εγώ τα ρούχα του ή τη διακόσμηση του δωματίου του;», «Πόσες και ποιες ελευθερίες είναι ωφέλιμο να παρέχω στο παιδί μου;».

Αρχικά θα πρέπει να γνωρίζουμε πως με την παροχή ελευθεριών οι γονείς δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά να εξερευνήσουν μόνα τους το περιβάλλον τους, να δομήσουν τη δική τους αντίληψη για τα πράγματα. Η παροχή ελευθεριών δίνει την ικανότητα στο παιδί να αισθάνεται ασφάλεια στις σχέσεις του (attachment), του προσφέρει θετική εικόνα εαυτού και αίσθημα επάρκειας (“μπορώ να ρυθμίσω τα δικά μου ζητήματα”). Επιπρόσθετα το θωρακίζει ώστε να αντέχει την απόρριψη, τη ματαίωση και την απογοήτευση και στο τέλος οδηγεί στην απόκτηση της πολυπόθητης αυτονομίας και ανεξαρτησίας. Και ας μην ξεχνάμε πως ο δρόμος προς την αυτονόμηση ενός παιδιού είναι μια από τις βασικές λειτουργίες που καλείται να επιτελέσει κάθε οικογενειακό σύστημα.

Με τον όρο αυτονομία εννοούμε την αυθεντικότητα και ανεξαρτησία των ίδιων των κινήτρων που καθορίζουν τη θέληση ενός ατόμου, ώστε πηγή της θελήσεως να είναι αυθεντικά το ίδιο το άτομο και όχι άλλοι εξωτερικοί παράγοντες. Με άλλα λόγια αυτονομία είναι η δυνατότητα που παρέχεται σε ένα παιδί να ανακαλύψει τον κόσμο γύρω του με στόχο να είναι σε θέση να σκέφτεται το ίδιο για τον εαυτό του και να κάνει τις δικές του επιλογές.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει σαφές πως το επίπεδο των ελευθεριών που παρέχονται σε ένα παιδί δεν εξαρτάται μόνο από την ηλικία του, αλλά και από άλλες παραμέτρους όπως είναι η συναισθηματική και νοητική ωριμότητα του παιδιού, η σχέση εμπιστοσύνης που έχει αναπτυχθεί στο οικογενειακό σύστημα αλλά και το στυλ διαπαιδαγώγησης που έχει υιοθετήσει ο κάθε γονιός. Ως εκ τούτου θα πρέπει να εστιάζουμε εξατομικευμένα σε κάθε παιδί ώστε να επιφέρουμε μια αρμονική συνύπαρξη μεταξύ ορίων και ελευθεριών με γνώμονα πάντα την ομαλή ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη.

Το ζήτημα των ελευθεριών ξεκινάει να απασχολεί τους γονείς κυρίως με την είσοδο των παιδιών τους στην εφηβική ηλικία, όπου αρχίζουν και οι περισσότερες διαπραγματεύσεις. Στις μικρότερες ηλικίες οι ελευθερίες που παρέχονται στα παιδιά είναι περισσότερο περιορισμένες και εστιασμένες. Για παράδειγμα, στη νηπιακή ηλικία οι ελευθερίες που προτείνουν οι ειδικοί έχουν να κάνουν με το παιχνίδι αλλά και τον τρόπο που τα παιδιά εκφράζονται μέσα από αυτό. Οι γονείς οφείλουν να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους στο παιχνίδι αλλά ταυτόχρονα να τους παρέχουν και ένα επίπεδο ελευθερίας και έκφρασης μέσα σε αυτό. Στα παιδιά της πρώτης σχολικής ηλικίας οι σημαντικότερες ελευθερίες που αφορούν τα παιδιά είναι αυτές τις κοινωνικής ζωής μιας και αυτή είναι η ηλικία στην οποία η παρέα των συνομηλίκων και οι σημαντικοί άλλοι κάνουν την εμφάνιση τους στη ζωή του παιδιού. Έτσι λοιπόν, επιτρέπουμε να επιλέξουν μόνα τους, τους φίλους τους αλλά και τα άτομα που θέλουν να έχουν πιο κοντά τους. Σε περιπτώσεις καβγάδων με συνομήλικους ή με τα αδέρφια τους, αφού βεβαιωθούμε ότι δεν αποτελούν κίνδυνο για τη σωματική τους ακεραιότητα ενθαρρύνουμε τα παιδιά να επιλύσουν τις συγκρούσεις μόνα τους, παραμένοντας ωστόσο διαθέσιμοι για την παροχή κατευθύνσεων και συμβουλών.

Για τους εφήβους, όπως γίνεται κατανοητό, η γκάμα των ελευθεριών είναι σημαντικά πιο μεγάλη. Αφήνουμε τον έφηβο να πάρει ο ίδιος αποφάσεις για ζητήματα όπως είναι τα μαλλιά, η καθαριότητα και η οργάνωση του δωματίου, οι εξωσχολικές δραστηριότητες, τα ωράρια ύπνου. Συζητάμε και παίρνουμε από κοινού τις αποφάσεις για ζητήματα όπως το κινητό τηλέφωνο, η χρήση του διαδικτύου, η οδήγηση, η διαχείριση των χρημάτων, η αναζήτηση εργασίας. Τέλος προσπαθούμε να τον εμπλέξουμε σε οικογενειακές αποφάσεις που έχουν να κάνουν με οικογενειακές διακοπές, με την διοργάνωση μιας γιορτής, με αλλαγές που αφορούν στο σπίτι.


Πολλές φορές ωστόσο ο δρόμος προς την αυτονόμηση διατρέχεται από πολλά εμπόδια. Τα κυριότερα από αυτά έχουν να κάνουν με τις παρακάτω περιπτώσεις:
● Προβλήματα στις σχέσεις γονέα - παιδιού
Αυταρχικός (ο γονέας παίρνει τη μορφή του αφέντη, του απόλυτα κυρίαρχου και του ελεγκτή). Ανεκτικός (ο γονέας εμφανίζεται φιλελεύθερος αλλά δειλός, χωρίς δυναμισμό και ασυνεπής). Αμέτοχος (η στάση του γονέα χαρακτηρίζεται από ελάχιστες απαιτήσεις, ελάχιστα όρια, ελάχιστη επικοινωνία και συναισθηματική απαντητικότητα)
● Υπερπροστασία
Οι γονείς έχουν την τάση να «κάνουν πράγματα» για τα παιδιά τους με σκοπό να τα βοηθήσουν, να επιταχύνουν τις διαδικασίες ή απλά γιατί θεωρούν ότι το παιδί δεν θα τα καταφέρει μόνο του.
● Αυστηρή οριοθέτηση
Άφθονοι κανόνες και διαδικασίες ρουτίνας, ελάχιστες διαβουλεύσεις μεταξύ γονέων και παιδιών, ελάχιστες επιλογές, περιορισμένες εκδηλώσεις στοργής, έλλειψη διαλλακτικότητας και υψηλό ποσοστό κριτικής και αρνητικών συναισθήματων

Πως μπορούμε να βοηθήσουμε τη διαδικασία της αυτονόμησης;

● Θέτουμε σαφή και σταθερά όρια
● Ενισχύουμε τη σταθερή επικοινωνία
● Διατηρούμε την ψυχραιμία μας
● Εμπλέκουμε το παιδί και τον έφηβο στις αποφάσεις
● Συζητάμε θέματα που ενδιαφέρουν τον έφηβο και ακούμε τη σκέψη του για να μάθουμε τι «κρύβεται» πίσω από μια άποψη
● Ενισχύουμε την προσπάθειά του να εμπλακεί σε κοινωνικούς, εθελοντικούς οργανισμούς
● Τέλος, μια πολύ όμορφη και αποτελεσματική ιδέα που έχει εφαρμογή σε όλες τις ηλικίες είναι και τα «Οικογενειακά συμβούλια» τα οποία δίνουν «βήμα» για να εκφραστούν παράπονα σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον αλλά και προσφέρουν την ευκαιρία να συμμετέχουν στις αποφάσεις. Μέσα σε αυτά μπορούμε να:

1. Αναθέτουμε καθήκοντα και εργασίες
2. Σχεδιάζουμε κοινές δραστηριότητες διασκέδασης
3. Συζητάμε προβλήματα που έχουν προκύψει και παίρνουμε αποφάσεις για θέματα που αφορούν όλη την οικογένεια
4. Επιλύουμε διαφορές που έχουν προκύψει
5. Τελειώνουμε με κάτι ευχάριστο

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορούν να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας

Βιβλιογραφία
Regents of the University of Minnesota.(2009) Positive Discipline:A Guide for Parents,
Steinberg, Laurence (2005). The Ten Basic Principles of Good Parenting.
Simon & Schuster: New York, NY.
Παπαδιώτη Α. –Αθανασίου, Τα Όρια στη Συμπεριφορά των παιδιών, Θετικοί Τρόποι Διαπαιδαγώγησης Αθήνα (2003)