Πριν χτυπήσει το κουδούνι: Αυτοεικόνα και σχολική προσαρμογή

«Ποιος είμαι;», «Τι με κάνει να ξεχωρίζω από τους άλλους;», «Ποιες είναι οι δυνατότητες και ποιες οι αδυναμίες;», «Τι μπορώ να κάνω για να ξεπεράσω τις αδυναμίες μου;» είναι μερικά από τα ερωτήματα που συνοδεύουν τους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Οι απαντήσεις που δίνουν οι άνθρωποι στα παραπάνω ερωτήματα βασίζονται στην εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους. Η αυτοεικόνα αφορά τις ιδέες, τις αξίες, τις πεποιθήσεις, τις ικανότητες που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του και καθορίζει τους στόχους και τις επιλογές του (Zlate, 1999).

Στα παιδιά και στους/στις εφήβους/ες, συχνά μπορεί να εκφράζουν απόψεις για τον τρόπο που βλέπουν τον εαυτό τους όπως: «Τα πόδια μου είναι αρκετά χοντρά και δεν φαίνονται ωραία», «Δεν είμαι τόσο ψηλός όσο οι συμμαθητές μου», «Είμαι καλή στα μαθηματικά», «Δεν είμαι τόσο καλός στο ποδόσφαιρο όσο ο Γιώργος», «Τα υπόλοιπα παιδιά θα κάνουν ότι τους πω, γιατί είμαι η αρχηγός της τάξης».

Η εικόνα για τον εαυτό μας χτίζεται από πολύ μικρή ηλικία και καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωσή της διαδραματίζει η οικογένεια και το σχολείο (Magdalena, 2015). Το παιδί ξεκινά να διαμορφώνει την εικόνα για τον εαυτό μέσα από τη συνδιαλλαγή του με το κοινωνικό περιβάλλον. Κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής, μέσα από τις αισθήσεις και την ανάπτυξη της κινητικής του δραστηριότητας το παιδί ανακαλύπτει, αποκτά καινούργιες εμπειρίες, με αποτέλεσμα να διαφοροποιείται και να αποκτά εμπιστοσύνη στις ικανότητες του (Magdalena, 2015).

Με την είσοδο του παιδιού στην εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της μέσης παιδικής ηλικίας, η εικόνα του παιδιού που έχει για τον εαυτό του επηρεάζεται από τις επιδόσεις του στο σχολείο και από τη σύγκρισή του με τους άλλους (Rubin, Bukowski, Parker, 1998). Οι επιβραβεύσεις που θα έρθουν μέσα από τις επιτυχίες στο σχολείο, η θέση του/της στις παρέες των συνομηλίκων, δηλαδή ο τρόπος που θα συμπεριφερθεί απέναντι στα άλλα παιδιά, τους ρόλους που θα αναλάβει, πως οι υπόλοιποι τον/την βλέπουν επηρεάζουν τη διαμόρφωση θετικής ή αρνητικής αντίληψης για τον εαυτό (Οrmord, 2000). Το παιδί μπορεί να δώσει πολλά σημάδια για το πώς νιώθει και σκέφτεται για τον εαυτό του, αρκεί οι άνθρωποι που είναι κοντά του, όπως οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να παρατηρήσουν τη συμπεριφορά του (Kaur, 2015).

Η περίοδος της εφηβείας σηματοδοτεί τη δημιουργία μια νέας ταυτότητας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η αυτογνωσία του μαθητή μέσα από τη συνειδητοποίηση των δυνατών του σημείων αλλά και των αδυναμιών του μπορεί να βοηθήσει στη σχολική επιτυχία (Gorghiu, Voicu, Gorghiu, 2015).

Η θετική αυτοεικόνα που θα έχει ο/η έφηβος ενδυναμώνει την αυτοαποτελεσματικότητα του/της, δηλαδή την εμπιστοσύνη στον εαυτό του/της ότι μπορεί να τα καταφέρει (Lent, Brown, & Larkin, 1986). Το γεγονός αυτό βοηθά τόσο στη μαθησιακή επιτυχία όσο και στη κοινωνική ενσωμάτωση στη σχολική κοινότητα.

Η αποδοχή του εαυτού από τον ίδιο τον/την έφηβο/η αποτελεί οδηγό για να εκτιμήσει και να σεβαστεί τους άλλους. Οι διαφωνίες δεν χρειάζεται να έχουν πάντα έναν νικητή κι έναν χαμένο και να οδηγούν σε ρήξη των σχέσεων αλλά μπορούν να επιλυθούν όταν δεν στοχεύουν στον υποβιβασμό του άλλου, στην αυτοκατηγορία ή στο ότι φταίνε πάντα οι άλλοι (Gorghiu, Voicu, Gorghiu, 2015). Οι δεξιότητες αυτές που αποκτώνται κατά τη συνδιαλλαγή τόσο μεταξύ των μελών στην οικογένεια όσο και στο σχολείο, στην ενηλικίωση βοηθούν το άτομο στην κοινωνική του προσαρμογή φροντίζοντας να παραμένει υγιές τόσο σωματικά όσο και ψυχικά.

Το σχολείο επηρεάζει την εικόνα που θα αναπτύξουν οι μαθητές και οι μαθήτριες για τον εαυτό τους. Σε μαθησιακό επίπεδο η τήρηση του προγράμματος και η ανάπτυξη υπευθυνότητας που έρχεται μέσα από τις εργασίες που αναθέτει ο/η εκπαιδευτικός σε συνδυασμό με τη θετική εικόνα επηρεάζουν την κοινωνικοποίηση και την ακαδημαϊκή επιτυχία (Albert-Green, 2005). Η αποδοχή από τους συνομηλίκους και η συνεργασία αποτελούν παράγοντες που ευνοούν την προσαρμογή των μαθητών .

Η κοινωνική και η συναισθηματική προσαρμογή πηγάζει από τη θετική αντίληψη που έχει το άτομο για τον εαυτό του και τον βοηθούν να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες αντέχοντας στις πιέσεις που του ασκούνται.

Οι μαθητές που έχουν χαμηλή κοινωνική και εκπαιδευτική προσαρμογή αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και προβλήματα όπως έλλειψη κινήτρων, βιώνουν θυμό, ανησυχία και στεναχώρια που μπορεί να οδηγήσουν σε σχολική αποτυχία (Yengimolki, Kalantarkousheh, & Malekitabar, 2015).

Η εικόνα που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του χτίζεται από πάρα πολύ μικρή ηλικία και μπορεί να μεταβληθεί σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Σε κάθε αναπτυξιακή φάση διαφορετικοί παράγοντες επηρεάζουν το χτίσιμο της αυτοεικόνας του.

Μερικοί τρόποι για το χτίσιμο μιας θετικής αυτοεικόνας είναι:

● Φράσεις του γονιού ή του εκπαιδευτικού όπως «Μπράβο», «Καλή προσπάθεια», «Συνέχισε», δείχνουν στο παιδί ότι βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση και ξεκινά να εμπιστεύεται περισσότερο το εαυτό του.

● Η συμμετοχή του παιδιού σε εξωσχολικές δραστηριότητες, όπως ο αθλητισμός, μπορεί να δημιουργήσουν μια θετική εικόνα για το σώμα, να δει δυνατότητες που έχει, να γνωρίσει καινούργια άτομα, να περνάει ευχάριστα τον ελεύθερο χρόνο, να θέσει στόχους και να λάβει ικανοποίηση μέσα από την εκπλήρωση τους.

● Οι δυσκολίες που μπορεί να έχει ένα παιδί στο σχολείο μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσα από την αναγνώριση τους, τη συζήτηση ότι πάντα υπάρχουν αποτυχίες ή απογοητεύσεις αλλά πάντα μπορούμε να προσπαθήσουμε ξανά.

● Η ανοιχτή επικοινωνία γονιού-παιδιού βοηθά το παιδί στην εξεύρεση λύσεων και στην επίλυση των προβλημάτων. Το παιδί είναι σημαντικό να νιώθει άνετα να εκφράσει τη γνώμη του σε ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει και έπειτα ο γονιός να δώσει τις κατάλληλες κατευθύνσεις και συμβουλές.

Η ανάπτυξη ενός οικογενειακού περιβάλλοντος αποδοχής και φροντίδας βοηθούν το παιδί να μοιραστεί τις ανησυχίες ή τα προβλήματα του/της. Η υποστήριξη, η επιβράβευση και ο έλεγχος του γονιού για την προστασία και την ευημερία του παιδιού τροφοδοτούν το παιδί με θετικές σκέψεις και συναισθήματα, ώστε να θωρακίζεται απέναντι στην ανασφάλεια, στο θύμο, στην ενοχή που μπορεί να βιώσει στις κοινωνικές του σχέσεις.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Albert-Green, D. F. (2005). Teachers', parents', and students' perceptions of effective school characteristics of two Texas urban exemplary open-enrollment charter schools (Doctoral dissertation, Texas A&M University).

Gorghiu, G., Voicu, C. D., & Gorghiu, L. M. (2015). Analyzing the Relationships between the Teen-agers’ Self-image and their Preferences for Science Disciplines Contents. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 205, 315-320.

Lent, R. W., Brown, S. D., & Larkin, K. C. (1986). Self-efficacy in the prediction of academic performance and perceived career options. Journal of counseling psychology, 33(3), 265.

Magdalena, S. M. (2015). Study on the structuring of self-image in early childhood. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 187, 619-624.

Rubin, K. H., Bukowski, W. M., & Parker, J. G. (1998). Peer interactions, relationships, and groups. Handbook of child psychology.

Yengimolki, S., Kalantarkousheh, S. M., & Malekitabar, A. (2015). Self-Concept, Social Adjustment and Academic Achievement of Persian Students. International review of social sciences and humanities, 8(2), 50-60.

Zlate, M. (1999). Eul si personalitatea. Bucuresti: Editura Trei.in Magdalena, S. M. (2015). Study on the structuring of self-image in early childhood. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 187, 619-624.