Πριν χτυπήσει το κουδούνι: Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα

«Με λένε Γιάννη και πηγαίνω στην Δ΄τάξη του Δημοτικού. Κουνάω τα χέρια μου και τα πόδια μου και δεν κάθομαι ήρεμα στην καρέκλα μου. Δεν συγκεντρώνομαι εύκολα και μιλάω πολύ. Δυσκολεύομαι να περιμένω τη σειρά μου και διακόπτω συχνά συζητήσεις. Στο σχολείο ξεχνάω ή δεν ακούω τις οδηγίες της δασκάλας. Σηκώνομαι από το θρανίο μου και περπατάω μέσα στην τάξη. Χάνω τα πράγματά μου και δυσκολεύομαι να βάλω σε τάξη τις εργασίες και τις δραστηριότητες μου. Γενικά κουράζομαι και απογοητεύομαι εύκολα. Όλοι μου λένε πως είμαι διαφορετικός από τα άλλα παιδιά γιατί έχω ΔΕΠ-Υ Γιατί είμαι διαφορετικός από τα άλλα παιδιά;»

Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ένα παιδί με ΔΕΠ-Υ περιγράφει τον εαυτό του. Εξαιτίας της συμπεριφορά του αυτής συχνά έρχεται σε σύγκρουση με τους γονείς του γιατί όπως του λένε είναι διαφορετικός. Οι γονείς κουρασμένοι από τις συνεχείς παρατηρήσεις των δασκάλων για την ανάρμοστη συμπεριφορά του παιδιού τους συχνά το αντιμετωπίζουν σαν «προβληματικό».

Τι είναι όμως η ΔΕΠ-Υ; Πράγματι τα παιδιά με αυτή τη διαταραχή είναι «διαφορετικά»;

Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής- υπερκινητικότητα (ΔΕΠ- Υ) γνωστή και ως υπερκινητικό σύνδρομο, είναι η συνηθέστερη νευροσυμπεριφορική διαταραχή της παιδικής ηλικίας. Τα παιδιά εμφανίζουν υπερκινητικές, απρόσεκτες και παρορμητικές συμπεριφορές οι οποίες δε συνάδουν με την αναπτυξιακή τους ηλικία (Klassen, Miller&Fine, 2004).

Τα συμπτώματα της ΔΕΠ- Υ αρχίζουν συνήθως κατά την πρώιμη παιδική ηλικία και μειώνονται καθώς φθάνουμε στην εφηβεία. Τα παιδιά με ΔΕΠ- Υ εμφανίζουν μειωμένη προσοχή, υπερκινητικότητα, και παρορμητική συμπεριφορά η οποία είναι πιο έντονη σε παιδιά μικρότερης ηλικίας, δυσκολία στη συγκέντρωση και στην προσοχή, δυσκολία στον έλεγχο παρορμήσεων (Sadock&Sadock, 2000). Αυτά τα παιδιά παρουσιάζουν επίσης μεγαλύτερη δυσκολία με τη συμμόρφωση, εμφανίζουν ανάρμοστη συμπεριφορά, είναι πιο επιθετικά και βρίσκονται σε κίνδυνο για την ανάπτυξη διαταραχών όπως η αντιθετική προκλητική διαταραχή και η διαταραχή συμπεριφοράς (Yousefia, Soltani&Abdolahianc, 2011).

Πιο συγκεκριμένα η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητα χωρίζεται σε τρεις βασικούς τύπους:

Α. Απρόσεκτος Τύπος

● Συχνά αποτυγχάνει να συγκεντρώσει την προσoχή σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας σε σχολικές εργασίες, τη δουλειά ή άλλες δραστηριότητες.

● Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε έργα ή δραστηριότητες παιχνιδιού.
● Συχνά φαίνεται ότι δεν ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος.
● Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες ή άλλα καθήκοντα που του ανατίθενται στην τάξη ή στο σπίτι.
● Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες.
● Συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή δείχνει απροθυμία να εμπλακεί σε έργα που απαιτούν σταθερή και διαρκή πνευματική προσπάθεια.
● Συχνά χάνει αντικείμενα απαραίτητα για εργασίες ή δραστηριότητες.
● Συχνά διασπάται πολύ εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
● Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες.

Β. Υπερκινητικός Τύπος
● Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια και τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του.
● Συχνά σηκώνεται από τη θέση του μέσα στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις στις οποίες επιβάλλεται να παραμείνει καθισμένο.
● Συχνά τρέχει ή σκαρφαλώνει με τρόπο που δεν ταιριάζει σε χώρους ή περιστάσεις.
● Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει ήσυχα σε δραστηριότητες στον ελεύθερο του χρόνο.
● Συχνά βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και ενεργεί σαν «κινούμενη μηχανή».
● Συχνά μιλά πολύ και ακατάπαυστα.

Γ. Παρορμητικός Τύπος
● Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση.
● Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του
● Συχνά διακόπτει ή παρεμβαίνει σε συζητήσεις- δράσεις των άλλων.

Συνοδά χαρακτηριστικά της ΔΕΠ-Υ
● Συναισθηματική αστάθεια
● Χαμηλή αυτοεκτίμηση
● Αναβλητικότητα
● Βαριέται εύκολα
● Συχνή απογοήτευση

Για να διαγνωσθεί ένα παιδί με ΔΕΠ-Υ θα πρέπει να εμφανίζει 6 ή περισσότερα κριτήρια από κάθε κατηγορία για περισσότερους από 6 μήνες, και κάποια από αυτά να είναι παρόντα πριν την ηλικία των 7 ετών. Η ύπαρξη των συμπτωμάτων αυτών έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της λειτουργικότητας του παιδιού τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο (DSM- IV, 1994).

ΔΕΠ-Υ & Αναπτυξιακά Στάδια Παιδιού
1. Βρεφική- Προσχολική Ηλικία
Τα πρωταρχικά σημάδια της ΔΕΠ- Υ μπορεί να γίνουν εμφανή από τη βρεφική ηλικία και να θορυβήσουν τους γονείς. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του βρέφους που παραπέμπουν ευθέως στην πιθανότητα ύπαρξης ΔΕΠ- Υ. Παρόλα αυτά έρευνες έχουν δείξει ότι το 60% των παιδιών που διαγνώσθηκαν στην παιδική ηλικία με ΔΕΠ- Υ ήταν υπερβολικά ανήσυχα ως μωρά και χαρακτηρίζονταν ως δύσκολα βρέφη. Ως βρέφη παρουσίαζαν δυσκολίες στις διατροφικές τους συνήθειες, δυσκολία στη μετάβαση από το γάλα στη στερεά τροφή και ασταθές ωράριο ύπνου, έντονο κλάμα χωρίς προφανή λόγο και αυξημένα επίπεδα κινητικής δραστηριότητας. Επιπρόσθετα άργησαν να μιλήσουν και άργησαν να αποκτήσουν έλεγχο των σφιγκτήρων (Yousefia, Soltani&Abdolahianc, 2011).

Τα πρώτα σημάδια τη διαταραχής εμφανίζονται από την νηπιακή ηλικία. Ειδικότερα τα παιδιά αυτή της ηλικίας, συχνά εμφανίζουν δυσκολίες στο συντονισμό των κινήσεών τους και αδεξιότητα. Εξαιτίας της παρορμητικότητας τους έχουν περισσότερα ατυχήματα από άλλα παιδιά και χρειάζονται μεγαλύτερη επίβλεψη. Συνήθως αθετούν τους κανόνες που θέτουν οι γονείς ή οι νηπιαγωγοί. Εμφανίζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου όπως δυσκολίες στην άρθρωση και στη δομή του προφορικού λόγου (Gadow&Nolan, 2002).

2. Σχολική Ηλικία
Η ΔΕΠ-Υ γίνεται πιο εμφανής στη σχολική ηλικία όπου οι απαιτήσεις στο σχολείο αυξάνονται, το ίδιο και ο χρόνος που το παιδί πρέπει να μείνει συγκεντρωμένο και ακίνητο στην καρέκλα του. Τα παιδιά με ΔΕΠ- Υ σε αυτή την ηλικία παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες (ανάγνωση, μαθηματικά, ορθογραφία), είναι ασυνεπή στις υποχρεώσεις τους λόγω έλλειψης κινήτρων και παρορμητικής συμπεριφοράς. Επίσης βιώνουν συνεχής εμπειρίες αποτυχίας στο σχολείο, παρουσιάζουν χαμηλό αυτοέλεγχο και αυτοεκτίμηση. Τέλος δεν είναι αποδεκτά στις παρέες των συνομηλίκων τους λόγω κακής χρήσης των κοινωνικών δεξιοτήτων και επιθετικότητας (Taylor, O’Donoghue&Houghton, 2006).

3. Εφηβεία
Στην εφηβεία συνήθως η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα υποχωρεί και παραμένει η διάσπαση προσοχής. Τα βασικά χαρακτηριστικά των εφήβων με ΔΕΠ- Υ είναι η αίσθηση μόνιμης ανησυχίας, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η κατάθλιψη, η σχολική αποτυχία (συχνά εγκατάλειψη σχολείου), έντονα ακαδημαϊκά προβλήματα, εμπλοκή σε καβγάδες, παραβατικότητα, τα οποία είναι πιο εμφανή στο σχολείο (Koumoula, 2012).

Συμβουλές προς γονείς
Οι γονείς των παιδιών που έχουν ΔΕΠ- Υ συνήθως δυσκολεύονται να αποδεχθούν τη διάγνωση γιατί θεωρούν ότι το παιδί τους δεν είναι φυσιολογικό. Αποενοχοποιείστε τον εαυτό σας και το παιδί σας, δεν ευθύνεστε για την ύπαρξη της ΔΕΠ-Υ. Πολύ βοηθητικό για τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι να έχουν οργανωμένο πρόγραμμα με ξεκάθαρους κανόνες και ρουτίνες το οποίο το παιδί το γνωρίζει εκ των προτέρων. Κάντε τις ασχολίες του ενδιαφέρουσες και κάντε συχνά διαλείμματα κατά τη διάρκεια μια δύσκολης δραστηριότητας. Εστιάστε στην επιθυμητή συμπεριφορά και επιβραβεύστε την καλή συμπεριφορά. Να είστε ακριβής σε αυτό που ζητάτε και οι απαιτήσεις σας να είναι προσαρμοσμένες στις ικανότητες του παιδιού. Ασκήσεις υπευθυνότητας και οργάνωσης πρέπει να αποτελούν μέρος της καθημερινότητας των παιδιών (λίστα με ψώνια στο σούπερ μάρκετ, επιλογή από το προηγούμενο βράδυ των ρούχων, προετοιμασία τσάντας με βάση το πρόγραμμά του). Βοηθήστε το να κοινωνικοποιηθεί και να κάνει φίλους, είναι σημαντικοί. Και το πιο σημαντικό αγαπήστε και αποδεχτείτε το παιδί σας με τη ΔΕΠ-Υ.

«Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Eυρωπαική Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας

Bιβλιογραφία

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition. Washington, DC, American Psychiatric Association, 1994.
Gadow, K. D., & Nolan, E. E. (2002). Differences between preschool children with ODD, ADHD, and ODD plus ADHD symptoms. Journal of Child Psychology andPsychiatry and Allied Disciplines, 43, 191–201.
Klassen, F., Miller, A., Fine, S. (2004). Health related quality of life in children and adolescent who have diagnosis of attention-deficit/ hyperactivity disorder. Pediatr,114, 541-547.
Koumoula, A. (2012). The course of attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) over the life span. Psychiatriki, 23, 49–59.
Sadock, B., &Sadock, A. (2000). Comprehensive Text Book of Psychiatry. 7 the ed. Philadelphia: Lippincott, Wilkins, (Chapter 2).
Taylor, Μ.,O’Donoghue, Τ., & Houghton, S. (2006). To medicate or not to medicate? The decision-making process of western Australian parents following their child’s diagnosis with an Attention Deficit Hyperactivity Disorder.International Journal of Disability, Development and Education, 53, 111–128
Yousefia, S., Soltani, A., &Abdolahianc, E. (2011). Parenting stress and parenting styles in mothers of ADHD with mothers of normal children. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 30, 1666 – 1671.