Πριν χτυπήσει το κουδούνι: Ξαφνικά, δε θέλει να πάει σχολείο!

«Ο Γιώργος, 10 ετών, μαθητής πέμπτης δημοτικού, αλλάζει σχολείο λόγω αλλαγής κατοικίας της οικογένειας και παρουσιάζει δυσκολίες στην προσαρμογή στο νέο του σχολικό περιβάλλον. Τις τελευταίες 6 εβδομάδες αναφέρει ένα γενικό αίσθημα δυσφορίας κατά την παραμονή του στο σχολείο κι όλη τη μέρα παρακαλάει τους γονείς του να του επιτρέψουν να μην πάει σχολείο. Δεν αναφέρει κάτι συγκεκριμένο που τον ενοχλεί αλλά τα απροειδοποίητα διαγωνίσματα που δίνει η δασκάλα στην τάξη λίγο τον αγχώνουν… Μόνο που το πρωί , αισθάνεται πόνο στην κοιλιά και πονοκεφάλους στο δρόμο για το σχολείο. Κι όλη την υπόλοιπη μέρα αισθάνεται ένοχος για όλα αυτά. Κι επιπλέον σκέφτεται ότι κάνει και τους γονείς του να ανησυχούν…»

Η παραπάνω ιστορία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα συμπεριφοράς σχολικής άρνησης. Η σχολική άρνηση εκφράζεται με συμπεριφορές που κυμαίνονται από συχνά παράπονα σχετικά με την προσέλευση και παραμονή στο σχολείο έως κι ολική απουσία από τα μαθήματα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κάποια παιδιά να απουσιάζουν ολόκληρες εβδομάδες ή και περισσότερο από το σχολείο. Παρουσιάζεται σε παιδιά κάθε ηλικίας, κυρίως σε μεταβατικές περιόδους όπως η έναρξη φοίτησης στο νηπιαγωγείο, η μετάβαση από το δημοτικό στο γυμνάσιο, μετά από περίοδο σχολικών διακοπών ή σαββατοκύριακο κλπ. Σχετίζεται με στρεσογόνα γεγονότα όπως αλλαγή τόπου διαμονής, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, διαζύγιο, θάνατος, προβλήματα στις σχέσεις με συνομηλίκους ή ακαδημαϊκές δυσκολίες (Wimmer, 2010).

Κάποια παιδιά φεύγουν το πρωί από το σπίτι και καθώς πλησιάζουν στο σχολείο, τους είναι δύσκολο να προχωρήσουν ενώ άλλα αρνούνται κάθε προσπάθεια να πάνε σχολείο. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν σωματικά συμπτώματα ( ταχυκαρδία, τρέμουλο, πονοκέφαλος, στομαχόπονος, εμετός, διάρροια κ.α), ξεσπάσματα θυμού, κλάμα, έντονο φόβο, απειλές για αυτοτραυματισμό κ.α. Τα συμπτώματα εμφανίζονται το πρωί ενώ βελτιώνονται κι υποχωρούν, αν το παιδί δεν πάει σχολείο. Όσο πιο πολύ το παιδί μένει στο σπίτι, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η επιστροφή στο σχολείο (Fremont, 2003).

Τα παιδιά που εμφανίζουν σχολική άρνηση μπορεί να βιώνουν :
Άγχος αποχωρισμού: τα παιδιά μπορεί να ανησυχούν για την ασφάλεια των γονιών ή άλλων αγαπημένων προσώπων. Αν και πολλά παιδιά βιώνουν άγχος αποχωρισμού σε προσχολική ηλικία ή μόλις ξεκινήσουν το νηπιαγωγείο, η συμπεριφορά είναι πιο σοβαρή όταν το άγχος είναι τόσο έντονο που καταλήγει σε άρνηση να πάνε σχολείο.
Άγχος επίδοσης: έντονο άγχος που σχετίζεται με την επίδοσή τους σε διαγωνίσματα, αθλήματα, ομιλίες κ.α και με φόβο μήπως ντροπιαστούν μπροστά σε συνομηλίκους τους.
Γενικευμένη αγχώδη διαταραχή: έντονο άγχος κι ανησυχία σχετικά με αρκετές καταστάσεις.
Κατάθλιψη: στα παιδιά και στους εφήβους μπορεί να εκδηλώνεται με μειωμένη διάθεση, απουσία ενδιαφέροντος για αγαπημένες δραστηριότητες, δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις, ξεσπάσματα θυμού και ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, δυσκολίες στον ύπνο και το φαγητό, συναίσθημα ανεπάρκειας ή αυτοκτονικό ιδεασμό (Wimmer, 2010).

Γιατί ένα παιδί αποφεύγει το σχολείο;
● Για να αποφύγει τα ερεθίσματα που βρίσκονται στο σχολικό πλαίσιο και του βγάζουν στην επιφάνεια τις ευαισθησίες του
● Για να αποφύγει καταστάσεις όπου νιώθει ότι κρίνεται και μπορεί να εκτεθεί
● Για να τραβήξει την προσοχή
(Kearny, Lemos & Silverman, 2004)
Προειδοποιητικά σημάδια
● Το παιδί συχνά παραπονιέται αναφορικά με την προσέλευση στο σχολείο
● Αργεί να πάει το πρωί στο σχολείο ή κάνει αναιτιολόγητες απουσίες
● Απουσιάζει σημαντικές μέρες (διαγωνίσματα, ομιλίες, σχολικοί αγώνες κ.α)
● Συχνά τηλεφωνεί στους γονείς κατά τη διάρκεια των σχολικών ωρών ή ζητά να επιστρέψει σπίτι
● Υπερβολική ανησυχία για τους γονείς όταν βρίσκεται στο σχολείο
● Παράπονα για σωματικές ενοχλήσεις
● Κλάμα ζητώντας να επιστρέψει στο σπίτι
(Wimmer, 2010)

Η σχολική άρνηση διαφέρει από το σκασιαρχείο

(Fremont, 2003)

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς
● Αν πρόκειται για τη φοίτηση του παιδιού στις πρώτες τάξεις, να είναι οι ίδιοι έτοιμοι να αποχωριστούν το παιδί τους και να συνειδητοποιήσουν ότι το παιδί θα αποκτήσει μια νέα ζωή
● Ενημέρωση του/της εκπαιδευτικού
● Έκθεση του παιδιού σταδιακά στο σχολείο, με σταδιακή αύξηση του χρόνου παραμονής του ώστε να τους δοθεί χρόνος να ξεπεράσουν το φόβο τους
● Ενθάρρυνση του παιδιού να εκφράσει τα συναισθήματά του
● Ενασχόληση του παιδιού με αγαπημένες δραστηριότητες ώστε να μειωθεί το άγχος και να ενισχυθεί η αυτοεκτίμησή του
● Συναισθηματική ενίσχυση του παιδιού (είμαι σίγουρος/η ότι μπορείς να τα καταφέρεις, είσαι δυνατός/ή, είμαι πολύ υπερήφανος/η για σένα)
● Τήρηση σταθερού ημερήσιου προγράμματος
● Συνίσταται οι γονείς να μη μεταφέρουν το δικό τους άγχος στο παιδί σχετικά με τις σχολικές τους επιδόσεις
● Συνεργασία με το προσωπικό του σχολείου και τους εκπαιδευτικούς ώστε να μας ενημερώσουν για την έκβαση της ημέρας στο σχολείου. Αποφεύγουμε να μεταδίδουμε στα παιδιά τις δικές μας αγωνίες ( Έκλαιγες σήμερα στο σχολείο; Ήσουν το μόνο παιδί που έκλαιγε; )
● Καλό είναι να μην επιτρέπεται σε ένα παιδί η παραμονή στο σπίτι. Έτσι αναστέλλουμε την προσαρμογή του και διαταράσσουμε το καθημερινό του πρόγραμμα.

Πολύ συχνά, μετά από μερικές εβδομάδες, τα παιδιά καταφέρνουν με επιτυχία να προσαρμοστούν κι η σχολική άρνηση αποτελεί παρελθόν. Σε λιγότερες περιπτώσεις, τα συμπτώματα επιμένουν και μετά το πέρας των πρώτων εβδομάδων. Σε αυτή την περίπτωση, οι γονείς συνίσταται να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ώστε να γίνει αξιολόγηση και θεραπεία της κατάστασης με στόχο το παιδί να επιστρέψει όσο πιο σύντομα γίνεται στο σχολείο ( Chitiyo & Wheeler, 2006).

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Chitiyo, M. & Wheeler, J. J. (2006). School phobia : Understanding a Complex Behavior Response. Journal of Research in Special Educational Needs, Vol 6 (No 2), 87-91.
Fremont, W. P. (2003). School Refusal in Children and Adolescents. American Family Physian, Vol 68 (No 8).

Kearny, C. A. ,Lemos, A. & Silverman, J. (2004). The Functional Assessment of School Refusal Behavior. The Behavior Analyst Today. Vol 5(No 3).

Wimmer, M. (2010). School Refusal : Information for Educators. National Association of School Psychologists. . Ανακτήθηκε 22 Αυγούστου, 2017, από http://www.nasponline.org/hchs3.