Ψυχική υγεία: ενα συλλογικό πρόταγμα, μια πρόκληση για το μέλλον

Η υγεία δεν εξισώνεται με την απουσία νόσου αλλά αντίθετα νοείται ως το αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Έτσι λοιπόν τίθενται και οι βασικοί πυλώνες παροχής υπηρεσιών στο σύστημα υγείας ενώ παράλληλα υπογραμμίζεται η αξία της υγείας και η αναγκαιότητα για εύκολη πρόσβαση, από οποιοδήποτε άτομο, στις αναγκαίες υπηρεσίες.

Η ψυχική υγεία, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, συνδέεται άρρηκτα με την επιτυχή αντιμετώπιση προβλημάτων ζωής, με την παραγωγικότητα και την ενεργή συμμετοχή στο κοινωνικό περιβάλλον. Ο καθένας μπορεί να αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της ζωής του αλλά το πόσο οδυνηρά θα βιωθεί η ψυχική νόσος εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από την προσωπικότητα του ατόμου, το περιβάλλον του και τη δυνατότητα πρόσβασης σε υποστηρικτικές υπηρεσίες. Οι εσωτερικοί πόροι και τα ψυχικά αποθέματα ενός ατόμου το καθιστούν ικανό να αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες της ζωής και να αναπροσαρμόζεται στις νέες συνθήκες με μία αίσθηση ισορροπίας.

Πόσο όμως μπορεί κανείς να είναι ψυχικά υγιής ή να αντιμετωπίσει μία ψυχική διαταραχή σε μία μακρά περίοδο κρίσης;

Η αξία της υγείας τέθηκε στο προσκήνιο κατά τη διάρκεια των απαιτητικών αλλά και πρωτόγνωρων συνθηκών υγειονομικής κρίσης ενώ παράλληλα η κρίση της πανδημίας αφήνει το αποτύπωμά της αναδεικνύοντας το πόσο δύσκολο είναι το κάθε άτομο ξεχωριστά αλλά και ολόκληρες κοινωνίες να διαχειριστούν την απειλή της φυσικής εξόντωσης. Ο κατ’ οίκον περιορισμός, η διακοπή βασικών εργασιών και δραστηριοτήτων και ο αποκλεισμός της κοινωνικής συναναστροφής, συνεπάγεται παύση της κανονικότητας. Το άγχος, ο φόβος και η θλίψη κυριαρχούν σε τέτοιες συνθήκες και έτσι ολόκληρες κοινωνίες εξαναγκάζονται να αναπροσαρμόσουν όλη τη λειτουργία τους υιοθετώντας πρακτικές «εξ’ αποστάσεως». Τέτοιες πρακτικές, ενώ από τη μία γεφυρώνουν την απόσταση μεταξύ ατόμου και υπηρεσιών από την άλλη, υπονομεύουν το αίσθημα του «ανήκειν» στο κοινωνικό σύνολο. Έτσι, λοιπόν, τα άτομα περιορίζονται σε στενό κύκλο ο οποίος, ουκ ολίγες φορές, παρουσιάζει στοιχεία κακοποίησης και παραμέλησης γεγονός το οποίο αυξάνει την ευαλωτότητα μελών της οικογένειας. «Το Χαμόγελο του Παιδιού», κατά τη διάρκεια του A’ εξαμήνου του 2021 σημειώνει ραγδαία αύξηση για α) παιδιά που εξέφρασαν αυτοκτονικό ιδεασμό (248,89%) και β) παιδιά με διαταραχές αναπτυξιακές, προσωπικότητας, πρόσληψης τροφής κ.λπ. (53,04% ). Επίσης, την ίδια περίοδο, 2.524 άτομα απευθύνθηκαν στον Οργανισμό για να λάβουν ψυχολογική στήριξη ενώ ταυτόχρονα καταγράφηκαν 438 αναφορές για κακοποίηση παιδιών έναντι των 310 που αφορούσαν το Α’ Εξάμηνο του 2020. Παράλληλα, αυξάνεται ο αριθμός των παιδιών που χρήζουν, οποιασδήποτε μορφής, θεραπείας ενώ οι δημόσιοι φορείς παροχής θεραπειών αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στον τεράστιο όγκο των αναγκών. Συγκεκριμένα, το 2020 καταγράφηκαν 126 νέα αιτήματα για θεραπεία παιδιών ενώ στο Α’ εξάμηνο του 2021 έχουν καταγραφεί ήδη 74.

Επιπροσθέτως, και σε ότι αφορά τον ελλαδικό χώρο, η επίδραση της πανδημίας εντάθηκε από αλλεπάλληλες φυσικές καταστροφές που έπληξαν ριζικά την καθημερινότητα και την ακεραιότητα μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Σε όλες αυτές τις προκλήσεις κλήθηκε να ανταποκριθεί ο κρατικός μηχανισμός με δράσεις παρέμβασης, αποκατάστασης και προαγωγής υγείας.

Την ίδια στιγμή το Χαμόγελο του Παιδιού βρίσκεται δίπλα στους ανθρώπους που έχουν πληγεί ή/και νοσούν ψυχικά, επιστρατεύοντας και αναπροσαρμόζοντας όλες του τις δράσεις στις ανάγκες των παιδιών και των οικογενειών τους. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στην παροχή υπηρεσιών σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας τόσο εξ’ αποστάσεως, μέσω της Εθνικής Τηλεφωνικής Γραμμής SOS 1056 που έχει διευρυνθεί με τη νέα εφαρμογή Chat 1056  ενώ παράλληλα έχει  διασυνδεθεί με την Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης για τον Κορωνοϊό 10306 όσο και δια ζώσης από α) τα κατά τόπους Κέντρα Άμεσης Κοινωνικής και Ιατρικής Επέμβασης (σε 15 σημεία της Ελλάδας) αλλά και β) από το Κέντρο Ημέρας του Οργανισμού, «Το Σπίτι του Παιδιού». Το Κέντρο Ημέρας μέσω μιας διεπιστημονικής ομάδας αποβλέπει στην προώθηση της θετικής ψυχικής υγείας παιδιών και οικογενειών μέσω παιδοψυχιατρικών εκτιμήσεων αλλά και της θεραπευτικής προσπέλασης παιδιών που έχουν εκτεθεί πρόσφατα ή παλαιότερα σε έντονες ψυχοτραυματικές εμπειρίες και ως εκ τούτου αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας, προσαρμογής ή συμπεριφοράς και τυγχάνουν ολιστικής υποστήριξης από το εξειδικευμένο προσωπικό του Οργανισμού.

Ακόμη, οι Κινητές Ιατρικές Μονάδες με εθελοντές γιατρούς, αλλά και Κοινωνικούς Λειτουργούς και Ψυχολόγους, προσφέρουν ιατρική παρακολούθηση, ψυχοκοινωνική στήριξη και φροντίδα, σε πανελλαδική κλίμακα εξυπηρετώντας αποκλεισμένο πληθυσμό λόγω ποικίλων δυσκολιών ή γεωγραφικής απόστασης.

Η αίσθηση της αυτονομίας και της αξιοπρέπειας σε άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας ή/και άλλες σοβαρές δυσκολίες είναι υπόθεση όλων μας.

Το άρθρο συντάχθηκε από το επιστημονικό προσωπικό του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού» με αφορμή την 10η Οκτωβρίου: Παγκόσμια Ημέρας Ψυχικής Υγείας.