Sexting και εφηβεία: Ένα εμπιστευτικό μήνυμα με άγνωστους παραλήπτες.

Η ραγδαία ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών φέρνει συχνά αντιμέτωπους γονείς, εκπαιδευτικούς και εφήβους με νέα, σύνθετα, ηθικά διλήμματα αναφορικά με ζητήματα ιδιωτικότητας, ασφάλειας και δικαιωμάτων (Τσουβέλας 2014).

Sexting ονομάζεται η ανταλλαγή σεξουαλικών μηνυμάτων / γυμνών φωτογραφιών / βίντεο μέσω διαδικτύου ή/και κινητών τηλεφώνων και αποτελεί μια διαδεδομένη πρακτική, τόσο μεταξύ των εφήβων, όσο και μεταξύ των ενηλίκων (Sexting και έφηβοι, 2016). Ενώ το sexting στo πλαίσιo του σχολείου, παλαιότερα, εμφανίζονταν περισσότερο μέσα από τη χρήση κινητών τηλεφώνων (sms και mms), ωστόσο, με τη διείσδυση του διαδικτύου σε κάθε σύγχρονη συσκευή (κινητά τηλέφωνα, tablet κ.τ.λ.) τα μηνύματα σεξουαλικής έκφρασης / απεικόνισης (sexts) δύναται να μεταδίδονται μέσω e-mail αλλά και μέσω ιστοτόπων κοινωνικής δικτύωσης (Τσουβέλας, Γιωτάκος & Λούβρης, 2014). Η βασική διάκριση ανάμεσα στη διακίνηση πορνογραφικού ή οιονεί πορνογραφικού υλικού και των sexts είναι ότι τα sexts σε πρώτο επίπεδο διακίνησης παράγονται και διαδίδονται με τη βούληση του απεικονιζόμενου προσώπου.

Η λήψη και αποστολή σεξουαλικών μηνυμάτων - φωτογραφιών - βίντεο από τους εφήβους μπορεί να εκφράζει ένα είδος ερωτικής σχέσης μεταξύ τους που συμβαδίζει με τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις και την διευρυμένη χρήση του υπολογιστή και των κινητών τηλεφώνων. Τα τελευταία χρόνια, πολλά νέα παιδιά επιλέγουν να φωτογραφίζονται γυμνά και να στέλνουν τις φωτογραφίες τους, χωρίς να αντιλαμβάνονται τους κινδύνους και τις συνέπειες που μπορεί να έχει αυτή -η απλή φαινομενικά- πράξη στη ζωή τους και την ψυχολογία τους. Επιπλέον, οι έφηβοι ενδέχεται να επηρεάζονται και από τα σεξουαλικά τηλεοπτικά πρότυπα, τις διαφημίσεις, τα τηλεοπτικά shows ακόμα και από τραγούδια ή διαδικτυακά βίντεο (Sexting και έφηβοι, 2016).

Όπως προκύπτει από τη μελέτη των Strassberg et al. (2012), σε δείγμα εφήβων στο λύκειο στις Η.Π.Α. περίπου το 20% των συμμετεχόντων αναφέρει ότι έχει στείλει σε άλλους μια δική του φωτογραφία, σεξουαλικού περιεχομένου, ενώ αντίστοιχα το 25% που έχει λάβει αντίστοιχο υλικό, το προώθησε και σε άλλους εφήβους. Αντίστοιχα ποσοστά εντοπίζουμε και στη μελέτη National Campaign to Prevent Teen and Unplanned Pregnancy and CosmoGirl.com (2008) και στη μελέτη του Thomas (2009).

Ανεξάρτητα από την συναίνεση ή όχι στη διακίνηση των sexts (σε ένα δεύτερο επίπεδο προώθησης) είναι σαφές ότι το φαινόμενο δύναται να δημιουργήσει σοβαρές επιπτώσεις στις ζωές των μαθητών σε κοινωνικό, συναισθηματικό και νομικό επίπεδο (Τσουβέλας και συν. 2015).

Εξετάζοντας το ζήτημα του sexting από νομικής πλευράς, είναι σαφές ότι οι συνέπειες του δύναται να έχουν σημαντική επίδραση στην πορεία ζωής του παιδιού ή του εφήβου τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον. Ειδικότερα, στις περιπτώσεις που το άτομο που απεικονίζεται είναι ανήλικος, ο φωτογράφος / το άτομο που έκανε τη βιντεοσκόπηση, καθώς και όσα άτομα εμπλέκονται στη διακίνηση του υλικού δύναται να αντιμετωπίσουν σοβαρές νομικές επιπτώσεις. Ειδικότερα, η διακίνηση μιας ημίγυμνης ή γυμνής φωτογραφίας ενός μαθητή που μπορεί να γίνει στο πλαίσιο μια προσωπικής επικοινωνίας, σε νομικό επίπεδο εμπίπτει στο φάσμα της διακίνησης παιδικής πορνογραφίας. Αντίστοιχες δικαστικές υποθέσεις εντοπίζονται στη βιβλιογραφία (DeFalco, 2009. Pawloski, 2010. National Center for Missing & Exploited Children, 2011. Park, 2010. National Conference of State Legislatures, 2011). Αναφορικά με τις νομικές συνέπειες στην Ελλάδα, η γνωστοποίηση σε τρίτους, μηνυμάτων ή φωτογραφιών σεξουαλικού περιεχομένου που αφορούν σε ανήλικους είναι μια πολύ σοβαρή συμπεριφορά που μπορεί, κατά περίπτωση, να υπαχθεί στη νομοθεσία που απαγορεύει τη συλλογή και επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων (Ν. 2472/1997) ή ακόμη και να συνιστά αδίκημα σχετικό με παιδική πορνογραφία (άρθρο 348 Α ΠΚ).

Πέρα από τα όσα εν συντομία αναφέραμε για τις νομικές προεκτάσεις, είναι προφανές ότι το sexting δύναται να προκαλέσει σημαντικές αρνητικές συνέπειες στη ζωή των εφήβων τόσο σε συναισθηματικό όσο και κοινωνικό επίπεδο. Ειδικότερα στα πλαίσια του σχολείου κάποιες από τις πιθανές επιπτώσεις του sexting είναι η συναισθηματική δυσφορία, ο σχολικός ή και διαδικτυακός εκφοβισμός, η αποξένωση και η κοινωνική απομόνωση από τους συμμαθητές και τη σχολική κοινότητα, η απώλεια της ιδιωτικότητας και η διαπόμπευση (Τσουβέλας και συν. 2014). Παρά το ότι το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν είναι κάτι νέο, εντούτοις μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας, όπου διευκολύνεται η ευρεία και ταχεία διάδοση των εικόνων και οπτικοακουστικού υλικού, αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος και η ευπάθεια των ατόμων που απεικονίζονται στα sexts. Απόρροια των παραπάνω είναι η δυνητική διαπόμπευση των εικονιζόμενων ατόμων, η στοχοποίησή τους και η ψυχολογική τους κακοποίηση. Επιπρόσθετα, έχουν καταγραφεί περιπτώσεις αυτοκτονίας και αποπειρών αυτοκτονίας ως αποτέλεσμα κοινωνικής απομόνωσης και σχολικού εκφοβισμού ύστερα από διαρροή υλικού sexting (βλ. Kranz, 2009. Meacham, 2009. Inbar, 2009). Ως αποτέλεσμα των όσων αναφέρουμε πιο πάνω είναι προφανές ότι μέσω του sexting αυξάνεται σημαντικά η επικινδυνότητα οι έφηβοι να βιώσουν εκφοβισμό, αίσθημα του αβοήθητου, κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό (Τσουβέλας, 2014).

Μέσα από μια αναπτυξιακή ματιά καθίσταται σαφές ότι οι εμπλεκόμενοι μαθητές στο sexting είναι μάλλον απίθανο να κατανοούν όλες τις πτυχές και τους κινδύνους που σχετίζονται με το φαινόμενο. Η αναφορά που γίνεται πιο πάνω αφορά γνωστικές διεργασίες που είναι υπό ανάπτυξη κατά την εφηβεία και αφορούν σχεδιασμό ενεργειών και λήψη αποφάσεων (Steinberg & Scott, 2003). Οι περισσότεροι εμπλεκόμενοι έφηβοι, συχνά, δεν μπορούν να διανοηθούν ότι ένα sext – π.χ. που περιέχει μια αποκαλυπτική τους φωτογραφία – μπορεί να προωθηθεί σε πολλαπλούς αποδέκτες καθώς και ότι κάτι που προορίζονταν στα πλαίσια μιας ιδιαίτερα προσωπικής στιγμής ή/και επικοινωνίας δύναται να καταλήξει να έχει διανεμηθεί σε πολλαπλούς παραλήπτες. Στη μελέτη της Rohler (2012), το ποσοστό των εφήβων που βρέθηκε να συμφωνεί με την παραπάνω θέση ήταν μόλις 54%. Επίσης, συχνά οι έφηβοι δεν μπορούν να αντιληφθούν το γεγονός ότι όταν κάποιος/α λαμβάνει ένα αντίστοιχο μήνυμα από αυτούς είτε εικόνα, είτε βίντεο το αρχείο αυτό μπορεί να αποθηκευτεί σε χώρο εκτός του κινητού τηλεφώνου και να ανασυρθεί κάποια στιγμή στο μέλλον τόσο από τον αποδέκτη όσο και από άλλους που μπορεί να έχουν πρόσβαση στο ψηφιακό αποθηκευτικό μέσο (Τσουβέλας και συν. 2014).

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς γι’αυτό;

Παρότι είναι δεδομένο ότι οι έφηβοι επηρεάζονται από τους συνομηλίκους, εντούτοις οι γονείς θα συνεχίζουν να ασκούν σημαντική επιρροή στις ζωές τους.

Όταν ένας γονέας διατηρεί θετική σχέση με το έφηβο παιδί του, το θωρακίζει ώστε να δημιουργήσει και να διατηρήσει υγιείς σχέσεις με τους φίλους του. Έφηβοι που έχουν θετικές σχέσεις με τους γονείς τους, συχνά, έχουν θετικές σχέσεις και με τους συνομηλίκους.

Κάποιες προτάσεις αναφορικά με το πώς να επικοινωνήσετε το ζήτημα του sexting με τα παιδιά σας είναι οι εξής:

• Ενισχύστε την αυτοεκτίμησή τους, ώστε να είναι θωρακισμένα, να δημιουργούν θετικές σχέσεις με τους συνομηλίκους και να μπορούν να αντισταθούν στην αρνητική πίεση από τους άλλους.
• Έφηβοι με αυτοπεποίθηση και με υψηλό αίσθημα αυτοαξίας είναι λιγότερο πιθανό να υποκύψουν στην πίεση των συνομηλίκων.
• Διαμορφώστε μια θετική και ανοιχτή επικοινωνία με τον/την έφηβο/η
• Πείτε στο παιδί σας ότι θα μπορεί πάντα να έρθει σε εσάς για αναζήτηση βοήθειας ή συμβουλής σχετικά με τις σχέσεις του με τους συνομηλίκους και για θέματα που σχετίζονται με την σεξουαλικότητα του και το απασχολούν.
• Μάθετε στο παιδί σας πως να λαμβάνει λογικές αποφάσεις. Μαθαίνοντας στο παιδί σας να εξετάζει τις θετικές και τις αρνητικές όψεις, το παιδί σας θα κατακτήσει δεξιότητες να αναλύει καταστάσεις και να λαμβάνει ορθολογικές αποφάσεις.
• Αναφορικά με το sexting μάθετε στο παιδί σας να ζυγίζει τις πιθανές επιθυμητές συνέπειες (π.χ. αποδοχή από την ομάδα, το ότι αισθάνεται ενθουσιασμό κάνοντας κάτι καινούργιο και κρυφό) με τις πιθανές μη επιθυμητές συνέπειες (π.χ. τα μηνύματα / εικόνες / βίντεο θα μπορούσαν να ποσταριστούν και ή να διαδοθούν σε όλο το σχολείο ή στο διαδίκτυο κ.α.)
• Μάθετε στο παιδί σας τρόπους να λέει «όχι» στην αρνητική επιρροή των άλλων.
• Συζητήστε με το παιδί σας πιθανά σενάρια
• Συζητήστε μαζί του αυτά τα σενάρια και σκεφτείτε μαζί του τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να χειριστεί ανάλογες καταστάσεις αν του συνέβαιναν. Είναι αποτελεσματικότερο να αφήσετε πρώτα το παιδί σας να εκφραστεί και να προβληματιστεί παρά να βιαστείτε να του δώσετε έτοιμες απαντήσεις / λύσεις.
• Συζητήστε με το παιδί σας το ζήτημα του μόνιμου χαρακτήρα που μπορεί να πάρουν οι φωτογραφίες που ανταλλάσσονται και ευαισθητοποιήστε το αναφορικά με το πόσο εύκολα και γρήγορα μπορούν να διανεμηθεί αυτό το υλικό σε άλλους χωρίς τη συγκατάθεση του ατόμου που απεικονίζει η φωτογραφία.
• Τέλος καλό είναι να γνωρίζουν γονείς και παιδιά ότι μια φωτογραφία που αναρτάται στο Διαδίκτυο μπορεί να μείνει εκεί για πάντα.
• Η στρατηγική «καλύτερα προλαμβάνειν παρά θεραπεύειν», αποδεικνύεται η αποτελεσματικότερη στρατηγική για το sexting. Είναι προτιμότερο οι έφηβοι να έχουν συλλογιστεί για ανάλογες καταστάσεις πριν συμβούν παρά να προσπαθούν – παιδιά, γονείς και κοινότητα - να δια-χειριστούν τις δυσμενείς συνέπειες που μπορεί να προκύψουν μετά την αποστολή και διακίνηση αντίστοιχου υλικού.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας