Τα παιδία παίζει…χωρίς οθόνη!

Τα σχολεία έχουν κλείσει και τα παιδιά έχουν πλέον αρκετό χρόνο, ελεύθερο από υποχρεώσεις και σχολικά καθήκοντα.

Την τελευταία μέρα στο σχολείο, επιστρέφοντας στο σπίτι η Κατερίνα, μαθήτρια Ε’ τάξης δημοτικού, ρωτά χαρούμενη τη μητέρα της: «Τώρα που δεν έχω σχολείο θα μπορώ να βλέπω όλα τα αγαπημένα μου προγράμματα στην τηλεόραση;». Στο διπλανό σπίτι την ίδια στιγμή ο Κυριάκος, δίνοντας τον έλεγχο προόδου στους γονείς του αναμένει με αγωνία το tablet που του υποσχέθηκαν εάν αριστεύσει.

Οι παραπάνω ιστορίες αποτελούν μέρος της καθημερινότητας για τους περισσότερους γονείς, οι οποίοι μεγαλώνοντας παιδιά σε ένα κόσμο πλούσιο από τεχνολογικά ερεθίσματα, προσπαθούν άλλοτε να συμβαδίσουν και άλλοτε να πολεμήσουν αυτό τον τεχνολογικό καταιγισμό. Έτσι, συχνά χρησιμοποιούν τα μέσα τεχνολογίας ως τρόπο οριοθέτησης, πειθαρχίας ή και επιβράβευσης μιας επιθυμητής συμπεριφοράς κι άλλες φορές απαγορεύουν τη χρήση τους, φοβούμενοι για τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να ελλοχεύουν. Είναι γεγονός, σε κάθε περίπτωση, πως τα παιδιά περνούν τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο τους μπροστά σε μία οθόνη, είτε αυτή είναι τηλεόρασης ή ηλεκτρονικού υπολογιστή. Επιπρόσθετα, οι αυξημένες υποχρεώσεις και τα δύσκολα ωράρια εργασίας των γονέων καθιστούν συχνά δύσκολο το έργο της οριοθέτησης του χρόνου ενασχόλησης αλλά και της παροχής εναλλακτικών δραστηριοτήτων που θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον και την προσοχή των παιδιών.

Η σημασία του παιχνιδιού
Η ανάγκη του παιδιού για ελεύθερο χρόνο είναι αναμφίβολα μεγάλη και η δυνατότητά του να την καλύπτει θεωρείται ζωτικής σημασίας. Ωστόσο, ο χρόνος αυτός μπορεί να είναι πολύτιμος, όταν προωθεί τη δημιουργικότητα του παιδιού και το βοηθά να ανακαλύψει τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. H συµβολή του παιχνιδιού στη δηµιουργικότητα έχει τονιστεί από τον Sigmund Freud, σύμφωνα με τον οποίο, «κάθε παιδί στο παιχνίδι συµπεριφέρεται ως ένας δηµιουργικός συγγραφέας, γιατί δηµιουργεί έναν δικό του κόσµο, ή, καλύτερα, αναπροσαρµόζει τα πράγµατα στον κόσµο του µε τρόπο που τον ευχαριστεί».

Το παιχνίδι των παιδιών είναι σύμφυτο με τη ζωή τους και συναντάται από τη στιγμή της γέννησής τους. Ο Winnicott υποστηρίζει ότι το παιχνίδι συμβάλλει καθοριστικά στην κοινωνικοποίηση του παιδιού, ενώ κατά τον Piaget, το παιδί παίζοντας εξερευνά τον κόσμο και αναπτύσσεται νοητικά.

Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού το παιδί εισέρχεται στην κοινωνική ζωή, αναπτύσσοντας σχέσεις με άλλους, γνωρίζοντας αλλά και δημιουργώντας τους κανόνες, μαθαίνοντας το σεβασμό, τη συνεργασία και το μοίρασμα. Μέσα από το παιχνίδι το παιδί αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει κοινωνικούς ρόλους, τοποθετεί τον εαυτό του στη θέση του άλλου, αναπτύσσει ηθικές αξίες όπως την υπομονή να περιμένει τη σειρά του ή να υποχωρεί και γενικότερα τη συμβίωση με τους άλλους.

Επιπλέον, το παιχνίδι αποτελεί το μέσο έκφρασης και ανάπτυξης συναισθημάτων, βοηθώντας το παιδί να αναπτύξει νέες δεξιότητες και να καλλιεργήσει την προσωπικότητά του. Το παιχνίδι παρέχει στα παιδιά την ευκαιρία να βιώσουν και να έρθουν σε επαφή με ποικίλα συναισθήματα, να ανταποκριθούν και να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις και να δομήσουν σταδιακά μια συγκροτημένη αίσθηση του εαυτού και της ταυτότητάς τους, προς την πορεία τους στην εφηβεία.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αλλαγή στον τρόπο και τον τόπο που παίζουν τα παιδιά. Η ταχεία ανάπτυξη της τεχνολογίας, οι αυξημένες απαιτήσεις της καθημερινότητας του γονέα, αλλά και η ενίσχυση του φόβου για το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους αποτελούν, μεταξύ άλλων, ορισμένους λόγους της στροφής στην πιο «εύκολη» αλλά και ελκυστική επιλογή που προσφέρεται από τα οπτικοακουστικά μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Ωστόσο, το παιχνίδι στον εξωτερικό χώρο φαίνεται να συμβάλει θετικά στη σωµατική και ψυχική υγεία των παιδιών, δίνοντάς τους την ευκαιρία να αθληθούν, να δεχτούν περισσότερα ερεθίσματα και να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες.

Ο ρόλος του γονέα στο παιχνίδι
Η συμμετοχή και παρουσία του γονέα στο παιχνίδι του παιδιού θεωρείται πολύτιμη και μπορεί να λάβει χώρα με διάφορους τρόπους και σε κάθε ηλικία. Στα παιδιά ηλικίας μικρότερης των 3 ετών το παιχνίδι έχει περισσότερο εγωκεντρικό χαρακτήρα, καθώς φαίνεται να απολαμβάνουν το παιχνίδι μόνα τους. Είναι σημαντικό σε αυτή τη φάση ο γονέας να ενθαρρύνει τον αυθορμητισμό του παιδιού, χωρίς να θέτει ο ίδιος τις οδηγίες και τους κανόνες του παιχνιδιού. Θα πρέπει να παρακινεί το παιδί να χρησιμοποιήσει την φαντασία του, αποφεύγοντας να ασκεί κριτική. Έχοντας κατά νου ότι το παιδί κατακτά σημαντικά επιτεύγματα μέσα από το παιχνίδι, ο γονέας χρειάζεται να συνοδεύει το παιδί στην επιθυμία του να πειραματιστεί, να εναλλάσσει παιχνίδια που δεν ολοκληρώνει, να μπορεί να εκφράζεται άλλοτε φωνάζοντας και άλλοτε σιωπώντας.

Η ανάγκη για ένα περισσότερο συλλογικό παιχνίδι παρουσιάζεται μεγαλύτερη λίγο αργότερα, κατά τη νηπιακή ηλικία. Κατά τη φάση αυτή, ο γονέας μπορεί να συμμετέχει πιο ενεργά στο παιχνίδι με το παιδί, βοηθώντας το να συνεργάζεται, να περιμένει τη σειρά του και σιγά σιγά να εξοικειώνεται με τους κανόνες, οι οποίοι γίνονται σαφείς προς το τέλος της νηπιακής και την αρχή της παιδικής ηλικίας (6-12 ετών).

Συμβουλές προς γονείς
Παρακάτω παρέχονται ορισμένες σημαντικές συμβουλές προς τους γονείς, στοχεύοντας στην ανάδειξη της σημασίας του παιχνιδιού στη ζωή των παιδιών:

- Πρώτο σημαντικό βήμα αποτελεί η υιοθέτηση θετικής στάσης απέναντι στο παιχνίδι, το οποίο να θεωρείται πολύτιμο και ωφέλιμο.

- Παρακινείστε το παιδί να συμμετέχει σε διάφορες δραστηριότητες με παιδιά της ηλικίας του.

- Επιλέξτε δραστηριότητες εκτός σπιτιού, όπως παιχνίδι σε πάρκα, βόλτα με το ποδήλατο, αθλητικές δραστηριότητες, εξερεύνηση στη φύση, μαζί με τους φίλους τους.

- Εμπλακείτε κι εσείς οι ίδιοι ως γονείς σε διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες. Επιδιώξτε συναντήσεις με γονείς που έχουν παιδιά της ίδιας ηλικίας με τα παιδιά σας ή καλέστε τους φίλους των παιδιών στο σπίτι.

- Επισκεφθείτε μαζί με το παιδί σας μέρη που προφέρονται για παιχνίδι και παράλληλη κοινωνικοποίησή του.

- Μην ξεχνάτε να επιβραβεύετε την προσπάθεια του παιδιού για κοινωνική συναναστροφή.

- Βοηθήστε το παιδί σας να δέχεται την ήττα στο παιχνίδι και να μην αποθαρρύνεται να παίρνει ρίσκο από φόβο μην αποτύχει.

- Μην πιέζετε το παιδί να κάνει κάτι το οποίο δεν επιθυμεί ή το φέρνει σε δύσκολη θέση, ακόμη κι αν στόχος σας είναι να το βοηθήσετε, καθώς η πίεση μπορεί να φέρει αντίθετα αποτελέσματα. Είναι σημαντικό να σέβεστε το χρόνο που μπορεί να χρειάζεται κάθε παιδί.

- Δώστε του τη δυνατότητα να επιλέξει μόνο του τη δραστηριότητα, με την οποία επιθυμεί να ασχοληθεί, προσφέροντάς του πολλές και ποικίλες επιλογές.

- Αφήστε το παιδί να νιώσει ελεύθερο κατά το παιχνίδι και εποπτεύετέ το χωρίς να γίνετε πολύ παρεμβατικοί και υπερπροστατευτικοί, βοηθώντας το έτσι να αυτονομηθεί.

- Μην ξεχνάτε ότι όλοι χρειαζόμαστε το παιχνίδι! Παίξτε και διασκεδάστε μαζί με το παιδί. Το παιδί έχει ανάγκη να περνά όμορφα μαζί σας και μέσα από το παιχνίδι.

Κλείνοντας, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι στόχος μας δεν αποτελεί να αποκλείσουμε κάθε μέσο τεχνολογίας ή να απαγορεύσουμε τη χρήση τους από τα παιδιά, ωστόσο είναι σημαντικό αυτή να οριοθετείται και τα όρια να τηρούνται. Παράλληλα, ακολουθώντας τις παραπάνω συμβουλές χρειάζεται κάθε γονέας να προσφέρει ποικίλα ερεθίσματα και επιλογές, ώστε να μην αποτελεί μονόδρομος η επιλογή των ηλεκτρονικών και τεχνολογικών μέσων. Όπως αναφέρει η καθηγήτρια ψυχολογίας του πανεπιστημίου Harvard, Ann Fishel, «είναι σημαντικό να αναλογιστούμε τι δεν κάνουν τα παιδιά όταν ξοδεύουν πάνω από μία-δύο ώρες την ημέρα μπροστά σε οθόνες».

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση, μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Βιβλιογραφία

Cole, M., & Cole, S. R. (2002). Η ανάπτυξη των παιδιών: Γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη κατά τη νηπιακή και μέση παιδική ηλικία (Β τόμος) (Μετάφραση: Μ. Σόλμαν, Επιμέλεια: Ζ. Μπαμπλέκου). Αθήνα: Τυπωθήτω.

Frost, J., Wortham, S, Reifel, S. (2012) Play and Child Development. U.S.A.: Pearson.
Hewes, J. (2007) The value of play in early learning: towards a pedagogy, In T. Jambor & J. Van Gills (eds) Several Prespectives on Child’s Play (pp. 119-132). Belgium, The Netherlands, U.S.A., England: Garant.

James, A. (2001). Παίζοντας και µαθαίνοντας. Στο Παιχνίδι. Στο Σ. Αυγητίδου (επιµ.) Σύγχρονες ερευνητικές και διδακτικές προσεγγίσεις. (σελ. 55-111) . Αθήνα: Τυπωθήτω.

Thyssen, S. (2001) Το παιχνίδι και η ανάπτυξη της σκέψης στην προσχολική ηλικία. Στο Σ. Αυγητίδου (επιµ.) Σύγχρονες ερευνητικές και διδακτικές προσεγγίσεις (σελ. 247-269) Αθήνα: Τυπωθήτω.

Van der Kooj, R. (2007) Play in retro-and perspective. In T. Jambor & J. Van Gills (eds) Several Prespectives on Child’s Play (pp. 11-27). Belgium, The Netherlands, U.S.A., England: Garant.

Youell, B. (2008) The importance of play and playfulness. European Journal of Psychotherapy and Counselling, 10(2).