Άγχος και μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Πώς επηρεάζουν τη ζωή των εφήβων

H χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τους εφήβους αποτελεί μια καθημερινή διαδικασία. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Focus Bari το 2021, το 85% των παιδιών, από 5 έως 12 ετών, και το 94% των παιδιών, από 10 έως 12 ετών, χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, ενώ η δημοφιλέστερη συσκευή σύνδεσης στο διαδίκτυο μεταξύ των παιδιών είναι το smartphone. Επιπλέον, στις ηλικίες 16 -24, η χρήση του διαδικτύου βρίσκεται στο 100%, ενώ οι έφηβοι συνδέονται σε αυτό 6 ώρες την ημέρα.

Η πιθανή αρνητική επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ψυχική υγεία των εφήβων, απασχολεί ένα σημαντικό μέρος της ερευνητικής κοινότητας, καθώς υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που συνδέουν τη χρήση, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος και κατάθλιψη (Woods & Scott, 2016). Πιο συγκεκριμένα, οι νέοι που αφιερώνουν πολλές ώρες της ημέρας τους στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία, όπως της δυσφορίας, συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης (Brian et al. 2017). Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να επιτρέπουν στους χρήστες να μοιράζονται περιεχόμενο, να αλληλεπιδρούν με άλλους και να παρουσιάζουν πληροφορίες για τον εαυτό τους και τη ζωή τους. Πολλοί αισθάνονται την ανάγκη να είναι συνεχώς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να παρουσιάζουν προσωπικές τους εμπειρίες (διακοπές, συναυλίες, ξενύχτια κ.λπ.) και επεξεργασμένες φωτογραφίες ή βίντεο, σε  εξιδανικευμένες συνθήκες για να γίνονται πιο αρεστοί στο κοινό τους. Δημιουργείται έτσι μια τάση «σύγκρισης» και αυξανόμενα συναισθήματα ανεπάρκειας τροφοδοτώντας με άγχος τους νέους (Royal Society for Public Health, 2017).

Επιπλέον, σημαντική επιρροή στην αύξηση του άγχους στους εφήβους αποτελεί και ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός. Τα άτομα που ασκούν βία μέσω διαδικτύου «εξασφαλίζουν» έναν αποδέκτη, ο οποίος βρίσκεται σε ένα διαδικτυακό κόσμο όπου η επίβλεψη των ενηλίκων είναι ελάχιστη ή και απούσα. Έτσι αναπτύσσεται μια νέα μορφή εκφοβισμού, η οποία είναι πιο συγκαλυμμένη, λόγω των μέσων που χρησιμοποιούνται, η οποία δε σταματάει στο προαύλιο του σχολείου, αλλά ακολουθεί το παιδί και μέσα στο δωμάτιό του.  Ως εκ τούτου, ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός σχετίζεται με μία σειρά από αρνητικές συνέπειες, μεταξύ των οποίων είναι τα υψηλά επίπεδα άγχους, αίσθημα απελπισίας, ψυχοσωματικά προβλήματα και προβλήματα συγκέντρωσης (Κόνιαρη, 2012).

Το άγχος αναγνωρίζεται ως ένα χρήσιμο συναίσθημα, που μας βοηθά να διακρίνουμε τους κινδύνους και να κινητοποιηθούμε προκειμένου να τους ξεπεράσουμε, γεγονός το οποίο αποτελεί βασικό συστατικό της εξέλιξης του ατόμου, αλλά και της επιβίωσης του είδους μας (Bennett,2010). Παρόλα αυτά, ορισμένες φορές είναι δυσανάλογο με το ερέθισμα που το προκαλεί, χάνοντας έτσι το λειτουργικό του χαρακτήρα. Έτσι, αντί να προετοιμάζει τον οργανισμό για την αντιμετώπιση της δύσκολης κατάστασης, τον προτρέπει για την αποφυγή της (Κάκουρος, Μανιαδάκη, 2005). Ορίζεται από δυσάρεστο συναίσθημα έντασης που συνοδεύεται από σωματικά φαινόμενα όπως ιδρώτας, τρόμος, ξηροστομία και διάρροια (Παπαγεωργίου,2001). Τέλος, αποτελεί μία από τις πιο κοινές  παθήσεις  στην παιδική ηλικία, με ποσοστά επικράτησης που κυμαίνονται από 5% έως 10% στα παιδιά και έως 25% στους εφήβους (Angold et al. 1999).

Όλα τα παραπάνω εντάθηκαν ιδιαίτερα κατά την περίοδο της πανδημίας όπου ο κατ’ οίκον περιορισμός, η διακοπή βασικών εργασιών και δραστηριοτήτων και ο αποκλεισμός της κοινωνικής συναναστροφής, διατάραξαν σημαντικά την κανονικότητα προκαλώντας συναισθήματα άγχους, φόβου και θλίψης αλλά και εκτεταμένης χρήσης του διαδικτύου. Η επαναφορά ενός υγιούς «σχετίζεσθαι» μετά από αλλεπάλληλες δυσχέρειες δεν είναι εύκολο εγχείρημα, ιδίως στην περίπτωση των παιδιών και των εφήβων. Χρειάζονται υποστήριξη από τους ενήλικες που τα περιβάλλουν και τα φροντίζουν ώστε να κατανοήσουν τα συναισθήματα τους για όλα αυτά που τους συμβαίνουν. Η λεκτικοποίηση και η αναγνώριση των συναισθημάτων, αλλά και το ασφαλές περιβάλλον για να μπορέσουν να εκφραστούν αποτελούν δομικά συστατικά της ψυχοσυναισθηματικής τους ανάκαμψης. Έτσι λοιπόν, τόσο η οικογένεια όσο και το σχολείο χρειάζεται να αναπτύσσει και να αναπροσαρμόζει τη λειτουργία της αποσκοπώντας στην αναγνώριση και συμπερίληψη των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι. Παράλληλα, η παροχή ερεθισμάτων που διευρύνουν τους ορίζοντες των παιδιών και την εικόνα τους για τον κόσμο τα βοηθούν να οραματίζονται αλλά και να πειραματίζονται με δραστηριότητες μέσω των οποίων αναπτύσσονται δεξιότητες και συχνά ενισχύεται η κοινωνική συναναστροφή.

«Το Χαμόγελο του Παιδιού» βρίσκεται δίπλα στα παιδιά και τις οικογένειές τους για οποιαδήποτε ανάγκη, ενώ παράλληλα υποστηρίζει γονείς, παιδιά και εκπαιδευτικούς μέσα τις δράσεις του. Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιες από τις δράσεις του Οργανισμού:

• Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111 η οποία παρέχει δωρεάν ψυχολογική υποστήριξη σε παιδιά αλλά και σε ενήλικες.
• Η εφαρμογή Chat 1056 αποτελεί την επέκταση της Εθνικής Τηλεφωνικής  Γραμμής για τα Παιδιά SOS 1056. Είναι ένας νέος τρόπος άμεσης επικοινωνίας για παιδιά που νιώθουν μεγαλύτερη ασφάλεια να συνομιλήσουν μέσω γραπτού κειμένου. Μέσω της εφαρμογής Chat 1056 τα παιδιά λαμβάνουν συμβουλευτικές υπηρεσίες για οποιοδήποτε πρόβλημα τα απασχολεί.
• Πρόληψη και Ευαισθητοποίηση Παιδιών, Εκπαιδευτικών, Γονέων και Κηδεμόνων-Παρεμβάσεις στα Σχολεία από εξειδικευμένη ομάδα Ψυχολόγων του Οργανισμού, σε όλες τις ηλικιακές βαθμίδες, δωρεάν και σε πανελλαδικό επίπεδο αλλά και διαδικτυακά.
• YouSmile - Ευρωπαϊκό Μαθητικό Εθελοντικό Δίκτυο του Χαμόγελου του Παιδιού. Στόχος του YouSmile είναι να ενθαρρύνει και να ενισχύει την συμμετοχή των παιδιών σε θέματα που τα αφορούν. Από το 2012, οι μαθητές-εθελοντές ή YouSmilers, συμμετέχουν ενεργά σε δράσεις του Οργανισμού, εκφράζουν ελεύθερα απόψεις και υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους.
• Κέντρο Ημέρας «Το Σπίτι του Παιδιού» - Εξατομικευμένη Παροχή Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας σε Παιδιά και Εφήβους, θύματα κακοποίησης, παραμέλησης, ενδοοικογενειακής βίας, παιδιά θυματοποιημένα, εμπλεκόμενα σε περιστατικά bullying και γενικά παιδιά που έχουν εκτεθεί πρόσφατα ή παλαιότερα σε έντονες ψυχοτραυματικές εμπειρίες και ως εκ τούτου αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας, προσαρμογής ή συμπεριφοράς.

Βιβλιογραφία
Angold A., Costello, E.J., Erkanli, A. (1999). Comorbidity. J.Child Psychol Psychiatry , 40,57–87.
Allen, K., Ryan, T., Gray, D., McInerney, D., & Waters, L. (2014). Social media use and social connectedness in adolescents: The positives and the potential pitfalls. The Australian Educational and Developmental Psychologist, 31(1), 18–31. doi:10.1017/edp.2014.2
Brian, A., Primack, B.A., Escobar-Viera, C.G. (2017) Social media as it interfaces with psychosocial development and mental illness in transitional age youth. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America 26:217–33.
Kessler, R.C., Berglund, P., Demler, O., Jin R., Merikangas K.R., Walters,R.E. (2005)Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of DSM-IV disorders in the National Comorbidity survey Replication. Arch Gen Psychiatry, 62, 593–602.
Woods, H., & Scott, H. (2016). Sleepyteens: Social media use in adolescence is associated with poor sleep quality, anxiety, depression, and low self-esteem. Journal of Adolescence, 51, 41–49. doi:10.1016/j.adolescence.2016.05.008
Royal Society for Public Health, (2017). #StatusOfMind, examining the positive and negative effects of social media on young people’s health. London. RSPH and Young Health Movement. Available at: https://www.rsph.org.uk/uploads/assets/uploaded/62be270a-a55f-4719-ad668c2ec7a74c2a.pdf. Accessed December 20, 2017.
«Το Χαμόγελο του Παιδιού», (https://www.hamogelo.gr/gr/el/ta-nea-mas/9-fevrouariou-2021-pagkosmia-imera-asfalous-ploigisis-sto-diadiktio/)
Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2006). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων: Αναπτυξιακή Προσέγγιση. Αθήνα: Τυποθήτω- Γ. Δαρδανός
Κονιάρη, Λ. (2012). Διαδικτυακός εκφοβισμός ως αποκλίνουσα συμπεριφορά εφήβων μαθητών γυμνασίου: μια σύγκριση μαθητών αστικού κέντρου, ημιαστικού κέντρου και επαρχίας, Μεταπτυχιακή εργασία, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Παπαγεωργίου, Β. (2001), Παιδιά και έφηβοι προβλήματα ψυχικής υγείας. Θεσσαλονίκη, University Studio Press