Ασφαλώς Καλοκαίρι! Αυτονομία εφήβων και καλοκαιρινές διακοπές

Ένας από τους βασικούς αναπτυξιακούς στόχους κατά την περίοδο της εφηβείας είναι η επίτευξη προσωπικής αυτονομίας που θα επιτρέψει στον έφηβο να βρει την ισορροπία ανάμεσα στην ανεξαρτητοποίησή του από την οικογένεια και την ανάγκη του για διατήρηση μιας ουσιαστικής σχέσης με τους γονείς. Έχουν υπάρξει πολλές προσπάθειες για την προσέγγιση και τη σύλληψη της έννοιας της αυτονομίας. Κάποια παραδείγματα προσεγγίσεων αφορούν τη διαφοροποίηση του ατόμου και την ψυχοκοινωνική του ωριμότητα που καλλιεργούνται και αναδεικνύονται με τον αυτοέλεγχο, την κρίση του ατόμου ως προς τη λήψη αποφάσεων και γενικότερα την ανεξαρτησία του (Dekovic, Meeus & Noom, 2001). Ο όρος αυτονομία σχετίζεται ιδιαίτερα με εγγενή και εσωτερικά κίνητρα, γνωστική προσαρμοστικότητα και ευελιξία και καλύτερη νοητική εκμάθηση που με τη σειρά τους ωθούν το άτομο σε μια κατάσταση μειωμένου άγχους και μεγαλύτερου ενδιαφέροντος, υψηλότερης αυτοπεποίθησης και εμπιστοσύνης στο ίδιο το άτομο και, κατ’ επέκταση, σε  βελτιωμένη ψυχική και σωματική υγεία (Van Petegem et al., 2012).

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες αυτονομίας. Πρόκειται για τη συναισθηματική, τη συμπεριφορική και την ιδεολογική. Η πρώτη έχει να κάνει με τον έλεγχο των συναισθημάτων, των ορίων και των παρορμήσεων, η δεύτερη σχετίζεται με τον έλεγχο των ενεργειών και των συνεπειών τους και η τρίτη χαρακτηρίζεται από τον έλεγχο των ιδεών και των αξιών (Soenens & Bayers, 2012). Σύμφωνα με τον Steinberg (1985), «η αυτονομία των εφήβων περιλαμβάνει την απομάκρυνση από την εξάρτηση στους γονείς προς την ανεξαρτησία για τη λήψη των αποφάσεων, τις αξίες, τη συναισθηματική προσκόλληση και τη συμπεριφορά». Η εφηβεία αναπαριστά μία περίοδο δραματικών αλλαγών για τους εφήβους όσον αφορά την ικανότητα για αυτοστοχασμό και αυτεπίγνωση (Keijsers & Poulin, 2013).

Το οικογενειακό περιβάλλον χρειάζεται να διευκολύνει και να προωθεί την ανάπτυξη της αυτόνομης συμπεριφοράς και της ταυτότητας του «εγώ» (Spear & Kulbok, 2004). Στο πλαίσιο της οικογένειας, οι αξίες της αυτεπίγνωσης και ανακάλυψης της ταυτότητας του εφήβου πρέπει να καλλιεργούνται δίχως να υπάρχουν τάσεις άσκησης έντονου ελέγχου και κυριαρχίας πάνω στον έφηβο. Αν αυτές υπερισχύουν, τότε ο έφηβος θα έρθει αντιμέτωπος με μία έντονη εσωτερική αναταραχή λόγω της απόλυτης αμφισβήτησης και εναντίωσης προς τους ίδιους του τους γονείς και θα προσπαθήσει να αποκτήσει την αυτονομία και τον έλεγχο για τη ζωή του μέσω των εξωτερικών κοινωνικών επαφών του (Baumrind, 2005). Ενώ οι γονείς ενδέχεται να συνεχίσουν να επηρεάζουν έμμεσα τις ιδέες και τις επιλογές των εφήβων, οι τελευταίοι θα είναι πιο πιθανό να συντονίζουν μόνοι τις δραστηριότητές τους και να κατευθύνονται από τους συνομήλικους με τους οποίους αλληλεπιδρούν, καθώς η κοινωνική αποδοχή καταλαμβάνει πρωταρχικό ρόλο στη ζωή τους (Curtis, 2015).

Στο πλαίσιο της γενικότερης αυτονομίας, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την ανάγκη των εφήβων για θερινές διακοπές με φίλους ως μορφή ανεξαρτητοποίησης και δημιουργίας νέων δεσμών με τον κοινωνικό τους περίγυρο που θα τους οδηγήσει στη διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας. Κατά τη μεταβατική αυτή περίοδο, συμβαίνουν πράγματα εκτός της εμβέλειας της άμεσης γονικής επίβλεψης, ακριβώς διότι οι έφηβοι επιδιώκουν το συναισθηματικό απογαλακτισμό από την οικογένειά τους. Η σχέση εφήβου-συνομηλίκων χαρακτηρίζεται από αλληλοκατανόηση, ισοτιμία και κοινά ενδιαφέροντα ή ανησυχίες. Για τον λόγο αυτό, οι έφηβοι συχνά επαναξιολογούν τον ίδιο τους τον εαυτό αλλά και τις θέσεις των γονέων. Οι καλοκαιρινές διακοπές μπορεί να αποτελέσουν ένα μέσο ανακάλυψης και διερεύνησης της αυτονομίας του εφήβου, όμως μόνο σε περιπτώσεις που γίνεται με όρια που θα θέσουν οι γονείς. Η καθοδήγηση και η υποστήριξη που λαμβάνουν είναι κρίσιμες για την ανάπτυξη των εφήβων σε όλους τους τομείς (Fraser-Thrill, 2021). Η εγκαθίδρυση μίας σχέσης εμπιστοσύνης και ουσιαστικής επικοινωνίας από τα πρώτα κιόλας χρόνια του παιδιού αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα αναφορικά με τη δυναμική των σχέσεων που θα αναπτυχθούν μακροπρόθεσμα μέσα στην οικογένεια.

Για την ομαλή επικοινωνία με τους εφήβους κατά τη διάρκεια των διακοπών οι γονείς είναι σημαντικό:

• Να ενθαρρύνουν τον ανοιχτό διάλογο, να ακούν ενεργητικά και να προωθούν την ελευθερία λόγου και σκέψης.
• Να περιορίσουν το άγχος τους. Είναι κατανοητό πως οι γονείς νιώθουν αγχωμένοι και συναισθηματικά εξαντλημένοι με τον έφηβο που δοκιμάζει τις γονικές αποφάσεις και απαιτήσεις. Συνεπώς, το άγχος αποτελεί τροχοπέδη σε καταστάσεις υψηλού συναισθηματικού στρες.
• Να επικοινωνούν ανοιχτά με το παιδί τους. Είναι ιδιαιτέρως σημαντικό να εξηγηθούν οι κανόνες που θα προταθούν με βάση τις σκέψεις που οδηγούν στη λήψη τους και οι συνέπειες που θα υπάρξουν αν ο έφηβος τους παραβεί.
• Να μην μειώνουν τους φίλους με τους οποίους το παιδί τους θα περάσει μαζί τις διακοπές και να του επικοινωνούν τις όποιες αμφιβολίες έχουν σχετικά με το σύντονο αποχωρισμό τους την περίοδο αυτή.
• Να έχουν τα στοιχεία επικοινωνίας των φίλων του παιδιού τους και των γονέων τους.
• Να υπενθυμίσουν στο παιδί τους πώς να φέρεται στα πλαίσια των διακοπών και πώς να θέτει όρια για να προστατεύσει τον εαυτό του.
• Να δώσουν στο παιδί τα περιθώρια για τον προγραμματισμό των διακοπών του, επεμβαίνοντας μόνο όταν ξεπερνάει τα όρια που θέσανε από κοινού μέσω της ανοιχτής συζήτησης.
• Να προειδοποιήσουν το παιδί τους για ενδεχόμενους κινδύνους και πώς μπορούν να δράσουν σε περίπτωση που εκτεθούν σε αυτούς.
• Να δηλώσουν ρητά τη διαθεσιμότητά τους, να δημιουργήσουν το κατάλληλο πλαίσιο ώστε να μπορεί ο έφηβος να τους εκμυστηρευτεί ό,τι τον απασχολεί χωρίς φόβο και να είναι δεκτικοί σε τυχόν λάθη του.

Συμπερασματικά, με σωστή καθοδήγηση, θέσπιση ορίων και καλή επικοινωνία ο έφηβος είναι σε θέση να περάσει χρόνο την περίοδο του καλοκαιριού με τους φίλους του. Φυσικά, κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και πρέπει να ληφθούν υπόψιν πολλοί παράγοντες για να καταλήξουν οι γονείς σε μία απόφαση. Το πιο σημαντικό είναι να χτιστεί σταδιακά μία σχέση εμπιστοσύνης και αμοιβαίου σεβασμού με τα παιδιά.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε δωρεάν στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111», ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού» όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Βιβλιογραφία

Baumrind, D. (2005). Patterns of parental authority and adolescent autonomy. New directions for child and adolescent development, 2005(108), 61-69.
Curtis A. C. (2015). Defining adolescence. Journal of Adolescent and Family Health, vol. 7(2).
Dekovic, M., Meeus, W., & Noom, M. (2001). Conceptual Analysis and Measurement of Adolescent Autonomy. Journal of Youth and Adolescence.
Fraser-Thill, R. (2021, September 4). Encouraging Independence While Still Maintaining Boundaries With Teens. Verywell Family.
Keijsers, L., & Poulin, F. (2013). Developmental changes in parent–child communication throughout adolescence. Developmental psychology, 49(12), 2301.
Soenens, B., & Beyers, W. (2012). The cross‐cultural significance of control and autonomy in parent–adolescent relationships. Journal of adolescence, 35(2), 243-248.
Spear, H. J., & Kulbok, P. (2004). Autonomy and Adolescence: A Concept Analysis. Public Health Nursing, 21(2), 144–152.
Steinberg, L. (1985). Adolescence. Knopf, New York.
Van Petegem, S., Beyers, W., Vansteenkiste, M., & Soenens, B. (2012). On the association between adolescent autonomy and psychosocial functioning: examining decisional independence from a self-determination theory perspective. Developmental psychology, 48(1), 76.