Πριν χτυπήσει το κουδούνι: Διευκολύνοντας την επικοινωνία των παιδιών με συνομήλικους

Η αλληλεπίδραση και η επικοινωνία με τους άλλους αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής ζωής του ατόμου, καθώς καθένας από μας αποτελεί μέρος πολλών ομάδων, μέσα στις οποίες αναπτύσσει σχέσεις. Η οικογένεια αποτελεί την πρώτη ομάδα στην οποία το παιδί διαπαιδαγωγείται και αναπτύσσει ικανότητες και δεξιότητες που θα αποτελέσουν τα εφόδιά του για τη μετέπειτα εξέλιξή του.

Το παιδί στην προσπάθεια του να κερδίσει την προσοχή, να επιδείξει τη δύναμή του ή να εκφράσει τους φόβους, τις επιθυμίες και όλα όσα αισθάνεται, μπορεί να αναζητήσει ποικίλους τρόπους επικοινωνίας με το περιβάλλον του. Ο γονέας καλείται από την πλευρά του να κατανοήσει το παιδί και τους στόχους της εκάστοτε συμπεριφοράς του, ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίσει τις ανάγκες του και να το καθοδηγήσει με τρόπο που θα είναι βοηθητικό για το παιδί. Προκειμένου ένα παιδί να μπορέσει να ενσωματωθεί στις διάφορες κοινωνικές ομάδες και να αναπτύξει εποικοδομητικούς τρόπους επικοινωνίας με τα υπόλοιπα μέλη θα πρέπει πρώτα να εκπαιδευθεί μέσα στην πρώτη ομάδα με την οποία έρχεται σε επαφή, την οικογένεια.

Υπάρχει σωστή και «επιτυχημένη» επικοινωνία;

Σωστή επικοινωνία σημαίνει ότι κατανοούμε το μήνυμα του παιδιού, έτσι όπως το ίδιο το εννοεί. Η επιτυχημένη επικοινωνία λοιπόν αναφέρεται στην κατανόηση της συμπεριφοράς και των μηνυμάτων που μεταδίδει λεκτικά και μη λεκτικά το παιδί. Προκειμένου οι γονείς να το επιτύχουν θα πρέπει να γνωρίζουν τους κατάλληλους τρόπους με τους οποίους είναι καλό να προσεγγίζουν το παιδί. Το κλειδί προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, δηλαδή της ικανότητας να μπαίνουμε στη θέση του παιδιού και να νιώθουμε αυτά που αισθάνεται.

Επιπλέον, σημαντικά χαρακτηριστικά της επιτυχημένης επικοινωνίας αποτελούν η ειλικρίνεια, ο σεβασμός, η κατανόηση, η αποδοχή του εαυτού και της προσωπικότητας του παιδιού ως ολότητα και η αποφυγή των χαρακτηρισμών ως «καλό ή κακό παιδί» (αλλά καλές ή κακές πράξεις). Υιοθετώντας μια τέτοια στάση και δημιουργώντας ευκαιρίες για νέα ερεθίσματα και εμπειρίες για το παιδί το βοηθούμε να αναγνωρίζει τις δικές του επιθυμίες, προσδοκίες, ικανότητες και χαρίσματα.

Ο γονέας προκειμένου να διευκολύνει την κοινωνικοποίηση του παιδιού θα πρέπει επίσης να το βοηθήσει να κατανοήσει το ίδιο τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσει και να βρει μόνο του λύσεις δοκιμάζοντας πιθανούς τρόπους για να τις επιλύσει. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι είναι διαφορετική η συμβολή του γονέα στο να καθορίζει, να εξηγεί και να θέτει τους κανόνες και τις αξίες της οικογένειας και διαφορετική η συμμετοχή του στη διαχείριση των δυσκολιών. Στην περίπτωση της διαχείρισης μιας δυσκολίας ο γονέας είναι καλό να λαμβάνει περισσότερο υποστηρικτικό ρόλο, δίνοντας συμβουλές και ανοίγοντας δρόμους για να λάβει το ίδιο την απόφαση που επιθυμεί.

Ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή του παιδιού στις ομάδες συνομηλίκων

Μεγαλώνοντας το παιδί και μεταβαίνοντας από τη νηπιακή στη μέση παιδική ηλικία (6-12 ετών) αρχίζει η στροφή του προς το κοινωνικό περιβάλλον και η δημιουργία σχέσεων με συνομηλίκους.

Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς σε αυτή τη φάση να βοηθήσουν το παιδί στην καλλιέργεια των κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι κοινωνικές δεξιότητες αφορούν τα βασικά εργαλεία προκειμένου κάθε άνθρωπος να συμβιώσει με άλλους ανθρώπους και καλλιεργούνται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ειδικότερα, περιλαμβάνουν:
● Την ανάπτυξη ενδιαφέροντος για τους άλλους
● Την εκδήλωση της προσοχής και της συμπάθειας προς τους άλλους
● Την προσφορά και την αποδοχή
● Την αποτελεσματική επικοινωνία

Καταρχάς, είναι σημαντικό κάθε γονέας να κατανοήσει ότι οι κοινωνικές δεξιότητες σε μεγάλο βαθμό διδάσκονται μέσα από την παρατήρηση και τη μίμηση. Τα παιδιά παρατηρούν με προσοχή τους τρόπους με τους οποίους συμπεριφέρεται ο γονέας σε εκείνα και σε άλλους. Έτσι απορροφούν τρόπους, συμπεριφορές και σταδιακά μπορεί να τις υιοθετήσουν στις δικές τους κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

Εκτός όμως από την παρατήρηση και μίμηση του γονεϊκού προτύπου, υπάρχουν και άλλοι τρόποι που μπορεί να εφαρμόσει ο γονέας, προκειμένου να βοηθήσει το παιδί να αναπτύξει τις κοινωνικές του δεξιότητες. Παρακάτω παρέχονται κάποιες συμβουλές προς τους γονείς:
● Δημιουργήστε ευκαιρίες στα παιδιά να συναναστραφούν και να αλληλεπιδράσουν με άλλους (ενήλικες και παιδιά)
● Βοηθήστε τα παιδιά να κατανοούν και να ερμηνεύουν τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι άλλοι εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους
● Καθοδηγήστε τα παιδιά σχετικά με το πώς πρέπει να ενεργούν σε διαφορετικές περιστάσεις
● Αναγνωρίστε στα παιδιά την προσπάθειά τους να χρησιμοποιήσουν τις κοινωνικές δεξιότητες και επιβραβεύστε τα όταν συμβαίνει
● Βοηθήστε τα παιδιά να διευρύνουν τον κύκλο των φίλων τους, προσφέροντας εναλλακτικές (πρόσκληση φίλων στο σπίτι, συμμετοχή σε δραστηριότητες με συνομήλικα παιδιά κτλ.)
● Ενθαρρύνετε τα παιδιά να χρησιμοποιούν το λόγο και να εκφράζουν το θυμό τους παρά να επιτίθενται είτε βρίζοντας είτε χτυπώντας άλλους συνομηλίκους
● Συζητήστε με τα παιδιά για τις κοινωνικές εμπειρίες τους. Βοηθήστε τα μέσα από τη συζήτηση να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά τους.

Ο εποικοδομητικός διάλογος με τα παιδιά δεν αποτελεί εύκολο έργο, ωστόσο συνιστά το κλειδί για μια ουσιαστικότερη σχέση μαζί τους. Μέσα από το διάλογο το παιδί μαθαίνει να συνδιαλέγεται, να ακούει και να ακούγεται, να εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, αλλά και να δίνει χώρο στο συνομιλητή δημιουργώντας έτσι σχέσεις που βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό και την κατανόηση.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση, μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Βιβλιογραφία

Gordon, T. (1994). Ο αποτελεσματικός γονέας. Αθήνα : Ευρωσπουδή.

Καλαντζή - Αζίζι, Α (2002). Αυτογνωσία και Αυτοδιαχείριση. Γνωσιακή – συμπεριφοριστική προσέγγιση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Κούρτη, Ε. (1995). Διαπροσωπική επικοινωνία: Θεωρητικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Μάγια.

Παπαδάκη – Μιχαηλίδη, Ε. (1997) Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.