Πριν χτυπήσει το κουδούνι: Η πρώτη μέρα στο σχολείο!

Η έναρξη της σχολικής χρονιάς είναι ένα σημαντικό γεγονός για τα παιδιά αλλά και τους γονείς. Η πρώτη μέρα στο σχολείο συνήθως συνοδεύεται από έντονα συναισθήματα για τους μικρούς μαθητές. Εκτός από την προσμονή και τον ενθουσιασμό, πολλές φορές κυριαρχεί το άγχος και ο φόβος που εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους, όπως ξέσπασμα σε κλάματα, εκρήξεις θυμού, σωματικά ενοχλήματα ή και άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο.

Σημαντικές μεταβάσεις για τα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας είναι η έναρξη της φοίτησης στον παιδικό σταθμό ή το νηπιαγωγείο, η μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό και μετέπειτα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η αλλαγή σχολείου που συχνά μπορεί να συνυπάρχει και με μια πιο γενικευμένη αλλαγή στη ζωή του παιδιού (π.χ. αλλαγή πόλης).

Η μετάβαση και η προσαρμογή στο σχολικό περιβάλλον συνοδεύεται από νέες απαιτήσεις και προκλήσεις για το παιδί. H προσαρμογή του ατόμου αναφέρεται στην τάση και την ικανότητα του να εξοικειώνεται και να εναρμονίζεται δυναμικά και δημιουργικά προς κάθε αλλαγή του κοινωνικού περιβάλλοντος (Dockett & Perry, 2001).

Μια σημαντική πρόκληση που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα παιδιά με την έναρξη της σχολικής χρονιάς είναι ο αποχωρισμός από τους γονείς και την ασφάλεια του οικογενειακού περιβάλλοντος. Χρειάζεται να μάθουν να αλληλεπιδρούν και να συνυπάρχουν με άλλα άτομα που δεν γνωρίζουν και έχουν διαφορετική προσωπικότητα, εμπειρίες και ανάγκες. Πιθανά βιώνουν πρωτόγνωρα συναισθήματα που δεν ξέρουν πώς να εκφράσουν και να διαχειριστούν. Καλούνται να συμμορφωθούν με νέους και πιο απαιτητικούς κανόνες. Θέτουν νέους στόχους όπως το να αποκτήσουν καινούριες γνώσεις και να διακριθούν ή να αξιολογηθούν για αυτές και έρχονται αντιμέτωπα με πιο απαιτητικές προσδοκίες των γονιών και των δασκάλων τους (Μαριδάκη-Κασσωτάκη, 1997).

Η προσαρμογή, συνήθως, χαρακτηρίζεται ως επιτυχημένη όταν το παιδί απολαμβάνει το χρόνο που περνάει στο σχολείο και σταδιακά βελτιώνει τις δεξιότητες του. (Ramey, 1998). Αντίθετα, μια ανεπαρκής μετάβαση και προσαρμογή υποδεικνύεται από άγχος, αποφυγή και αρνητική διάθεση για το σχολείο (Elliott, 1998). Έτσι, για μεγαλύτερο ή μικρότερο διάστημα, κάποια παιδιά μπορεί να κλαίνε, άλλα μπορεί να εμφανίσουν δυσκολίες στον ύπνο, να γίνονται επιθετικά ή μελαγχολικά, να παρουσιάζουν αλλαγές στις διατροφικές τους συνήθειες ή να παλινδρομούν σε συμπεριφορές που είχαν σε μικρότερες ηλικίες. Όλες αυτές οι αντιδράσεις είναι φυσιολογικές στην περίοδο της προσαρμογής και θα υποχωρήσουν σταδιακά αν το παιδί βιώνει καθημερινά ένα ευχάριστο, σταθερό και προβλέψιμο πρόγραμμα το οποίο δημιουργεί μια αίσθηση σιγουριάς και ασφάλειας (Fabian & Dunlop, 2002).

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την προσαρμογή του παιδιού

Η προσαρμογή του παιδιού εξαρτάται από παράγοντες όπως οι προηγούμενες εμπειρίες αποχωρισμού, η ιδιοσυγκρασία του και το αναπτυξιακό του στάδιο, η προετοιμασία του για το σχολείο, τα συναισθήματα και τη στάση των γονέων σχετικά με το γεγονός ότι το παιδί τους ξεκινά το σχολείο. Επιπλέον παράγοντες που υποστηρίζεται ότι επηρεάζουν τη θετική προσαρμογή είναι ο κοινωνικός, ο ακαδημαϊκός και ο τομέας της συμπεριφοράς. Πιο συγκεκριμένα, η κατάκτηση ακαδημαϊκών επιτευγμάτων, τα κίνητρα του παιδιού και το αίσθημα αυτό-αποτελεσματικότητας του. Ακόμη, στον κοινωνικό τομέα, οι σχέσεις με τους συνομηλίκους, το αίσθημα του ανήκειν, η αποδοχή από την ομάδα και η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων. Τέλος, σχετικά με την συμπεριφορά, ο βαθμός ανάπτυξης του αυτοελέγχου και της διατήρησης της προσοχής και η ικανότητα συναισθηματικής αυτορρύθμισης του παιδιού είναι καθοριστικοί παράγοντες για την προσαρμογή του (Perry and Weinstein 1998). Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας για την προσαρμογή στο σχολείο είναι η εικόνα που το παιδί έχει για τον εαυτό του και αυτή που διαμορφώνει μέσω της αλληλεπίδρασης με τους συμμαθητές, τους δασκάλους και το σχολικό περιβάλλον (Dockett & Perry, 2001).

Τι μπορούν να κάνουν δάσκαλοι και γονείς για να διευκολύνουν την προσαρμογή του παιδιού

Το παιδί που φοιτά για πρώτη φορά στο σχολείο είναι σημαντικό να νιώσει το ενδιαφέρον και την κατανόηση του δασκάλου. Για να βοηθήσουμε ένα παιδί να αποχωριστεί ευκολότερα το γονιό είναι βοηθητικό να χρησιμοποιηθεί το δυναμικό της ομάδας της τάξης για να ενταχθεί το παιδί πιο εύκολα στο σχολικό περιβάλλον. Το παιχνίδι με τους συμμαθητές μπορεί να δημιουργήσει ένα αίσθημα ασφάλειας, ενσωμάτωσης και αποδοχής. Η συμβολή του εκπαιδευτικού και το χτίσιμο της σχέσης με το παιδί είναι ιδιαίτερης σημασίας και είναι σημαντικό να χαρακτηρίζεται από εμπιστοσύνη, ενσυναίσθηση και αλληλοσεβασμό.

Οι γονείς χρειάζεται να είναι ευέλικτοι και υπομονετικοί προετοιμάζοντας το παιδί για την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Κάποιες μέρες πριν την έναρξη μπορούν να επισκεφθούν και να περιηγηθούν στο χώρο του σχολείου μαζί με το παιδί, γνωρίζοντας τους δασκάλους και συζητώντας για τους χώρους του σχολείου και τα πράγματα που θα κάνει το παιδί εκεί. Ακόμη και η βόλτα έξω από το χώρο του σχολείου και η συζήτηση για τα παραπάνω θα βοηθήσουν στην εξοικείωση του παιδιού και συνεπώς στη διευκόλυνση της προσαρμογής του. Μέσα από αυτές τις συζητήσεις το παιδί μπορεί να εκφράζει προβληματισμούς και απορίες που είναι σημαντικό να ακούσουν οι γονείς και να απαντήσουν κατάλληλα. Συχνά, οι προβληματισμοί αφορούν τα πρακτικά πράγματα που κάνει ένα παιδί στο σχολείο και το πώς τα κάνει όπως και ανησυχίες για τον αποχωρισμό από τους γονείς. Μέσω του παιχνιδιού μπορείτε να συζητήσετε για υποθετικά σενάρια που αφορούν τη σχολική ζωή «τι θα έκανε κάποιος αν….», φροντίζοντας όμως να μην υπερφορτωθεί το παιδί με περιττές πληροφορίες και λαμβάνοντας υπόψη τους δικούς του προβληματισμούς και όχι τις δικές μας ανησυχίες.

Πολύ βοηθητικό είναι το να φτιάξετε μαζί με το παιδί ένα πλάνο για την πρώτη μέρα συμπεριλαμβάνοντας βήμα-βήμα το πρόγραμμα που θα ακολουθήσει. Επειδή τα παιδιά της πρώτης παιδικής ηλικίας δεν έχουν κατακτήσει ακόμα μια ανεπτυγμένη αίσθηση του χρόνου είναι καλό να χρησιμοποιείτε συγκεκριμένα ορόσημα από τη ρουτίνα τους (π.χ. το μεσημεριανό φαγητό). Απαραίτητο είναι να μείνουν και οι γονείς συνεπείς στο πρόγραμμα αυτό και να ενημερώσουν/προετοιμάσουν το παιδί για τη στιγμή του αποχωρισμού με ειλικρίνεια.

Στην περίπτωση που το παιδί είναι αναστατωμένο ή στενοχωρημένο μπορείτε να αναγνωρίσετε το συναίσθημα του χωρίς να του ζητήσετε να το καταστείλει λέγοντας του ότι το καταλαβαίνετε. Παράλληλα, μπορείτε να του δώσετε μια ρεαλιστική εξήγηση και παραδείγματα είτε από τις δικές σας είτε από τις δικές του εμπειρίες που νιώσατε/ένιωσε έτσι στο παρελθόν και η διαχείριση ήταν αποτελεσματική τονίζοντας τα θετικά που θα ακολουθήσουν μέσα στη σχολική μέρα και μετέπειτα στο σπίτι. Σε τέτοιες στιγμές φόρτισης είναι σημαντικό να μην πέσουμε στην παγίδα ταύτισης του σχολείου με μια ανταμοιβή ή απειλή για το παιδί αλλά να περάσουμε το μήνυμα ότι η φοίτηση στο σχολείο είναι ανεξάρτητη από τη συμπεριφορά του αλλά ταυτόχρονα και ένα μέρος που με τον καιρό θα νιώσει ασφαλής.

Κλείνοντας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η απροθυμία και η άρνηση των παιδιών να πάνε σχολείο, ιδιαίτερα τις πρώτες μέρες της φοίτησης τους, είναι αντιδράσεις φυσιολογικές και συνήθως υποχωρούν με το πέρασμα του χρόνου. Ωστόσο, ακραίες εκδηλώσεις σχολικής άρνησης, σωματικά ενοχλήματα που επιμένουν και ταυτίζονται με τη σχολική ζωή ή αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού που επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του και επιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να αποτελούν ενδείξεις ψυχοσυναισθηματικών δυσκολιών και είναι σημαντικό να μιλήσετε άμεσα με το δάσκαλο, το σχολικό σύμβουλο ή έναν ειδικό ψυχικής υγείας.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Βιβλιογραφία

Dockett, S., & Perry, B. (2001). Starting School: Effective Transitions. Early Childhood Research & Practice, 3(2), n2.
Dunlop, A. W., & Fabian, H. (Eds.). (2002). Transitions in the early years: Debating continuity and progression for children in early education. Routledge.
Elliot, A. (1998) From childcare to school: experience and perceptions of children and their families. Australian Journal of Early Childhood, 23 (3), pp. 27–32.
Μαριδάκη-Κασσωτακη (1997). Σύγχρονες απόψεις για τη σκέψη του παιδιού. Εκδόσεις: Γρηγόρης, Αθήνα
Perry, K. E., & Weinstein, R. S. (1998). The social context of early schooling and children's school adjustment. Educational Psychologist, 33(4), 177-194.
Ramey, S. L., & Ramey, C. T. (1998). The transition to school: Opportunities and challenges for children, families, educators, and communities. The Elementary School Journal, 98(4), 293–295.