Τα Διαφορετικά Πρόσωπα της Κακοποίησης των Παιδιών

Η βία και η κακοποίηση των παιδιών αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο και έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη γενικότερη έννοια της προστασίας του παιδιού. Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα στην υγεία και σε μια ζωή χωρίς βία.

Ωστόσο, κάθε χρόνο εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο πέφτουν θύματα βίας ή γίνονται μάρτυρες σοβαρών περιστατικών κακοποίησης (Fergusson et al., 2000).

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κακοποίηση παιδιών αφορά κάθε περιστατικό βίας που εκδηλώνεται εναντίον ατόμων κάτω των 18 ετών. Ειδικότερα, περιλαμβάνει όλες τις μορφές σωματικής, συναισθηματικής και σεξουαλικής κακοποίησης, την παραμέληση ή αμελή διαπαιδαγώγηση, καθώς και την εμπορική ή άλλου είδους εκμετάλλευση του παιδιού. Οι εν λόγω συμπεριφορές συμβαίνουν στο πλαίσιο μίας σχέσης ευθύνης, εμπιστοσύνης ή εξουσίας με το παιδί κι έχουν ως αποτέλεσμα σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, την επιβίωση, την ανάπτυξη ή την αξιοπρέπεια του παιδιού.

Η κακοποίηση εμφανίζεται με διάφορα πρόσωπα και μπορεί να εκδηλωθεί με άμεσους ή έμμεσους τρόπους.

Η σωματική και η σεξουαλική κακοποίηση εμπίπτουν στην πρώτη κατηγορία, ενώ η παραμέληση και η συναισθηματική κακοποίηση στη δεύτερη. Συνήθως, οι παραπάνω μορφές δεν εμφανίζονται ξεχωριστά, αλλά συνδυαστικά. Η σωματική κακοποίηση συνοδεύεται και από τη συναισθηματική, ενώ η σεξουαλική κυρίως από την παραμέληση. Τα αγόρια και τα κορίτσια παρουσιάζουν τις ίδιες πιθανότητες να υποστούν σωματική και συναισθηματική κακοποίηση ή παραμέληση, ενώ τα κορίτσια φαίνεται ότι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο σεξουαλικής κακοποίησης (Higgins, & McCabe, 2001).

Παρά τις πολλές μορφές που μπορεί να πάρει η κακοποίηση του παιδιού, τέσσερις είναι οι βασικοί της τύποι σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας:
● Σωματική κακοποίηση:
Σχετίζεται με τη σκόπιμη άσκηση σωματικής βίας σε βάρος των παιδιών. Πολλές φορές επιβάλλεται με τη μορφή σωματικής τιμωρίας. Περιλαμβάνει τραυματισμούς διαφορετικής έντασης και συχνότητας. Εντοπίζονται ανεξήγητες ή επαναλαμβανόμενες κακώσεις, εγκαύματα, μώλωπες, πρηξίματα και σημάδια. Η κάκωση μπορεί να είναι μία ή πολλές, παρατηρούνται δε συχνότερα στο κεφάλι και στα άκρα του παιδιού, δηλαδή στα ακάλυπτα μέρη του σώματος. Άλλες μορφές με τις οποίες μπορεί να εκδηλωθεί είναι ξυλοδαρμός, κλωτσιές, ταρακουνήματα, τράβηγμα μαλλιών, τσιμπήματα, δαγκώματα, στραγγαλισμοί, δηλητηριάσεις και πρόκληση ασφυξίας (Krug et al., 2002. Fergusson et al., 2000).

● Σεξουαλική κακοποίηση:
Έχει ορισθεί η με οποιονδήποτε τρόπο συμμετοχή του παιδιού σε σεξουαλική δραστηριότητα, την οποία δεν είναι σε θέση να κατανοήσει πλήρως, δεν είναι βιολογικά αναπτυγμένο να την δεχτεί και δεν είναι σε νοητικό ή αναπτυξιακό στάδιο για να μπορεί να δώσει τη συγκατάθεσή του. Συχνά παρουσιάζονται σημάδια απόσυρσης και εσωστρέφειας, αποφυγή αγγιγμάτων ή συναισθηματικής εγγύτητας. Επιπλέον, οι σεξουαλικές γνώσεις και η συμπεριφορά του παιδιού δεν ταιριάζουν με την ηλικία του (π.χ. επίμονος αυνανισμός, συχνά σε ακατάλληλο περιβάλλον, προκλητική συμπεριφορά απέναντι σε ενήλικες, συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα προς ενήλικες και παιδιά) (Krug et al., 2002).

● Συναισθηματική & ψυχολογική κακοποίηση:
Περιλαμβάνει ένα σταθερό μοτίβο συμπεριφοράς, αλλά και μεμονωμένα περιστατικά, όπου υποτιμάται η προσωπικότητα και η ύπαρξη του παιδιού συνολικά. Σχετίζεται με την αποτυχία του γονέα ή φροντιστή να παρέχει ένα αναπτυξιακά κατάλληλο και υποστηρικτικό περιβάλλον για το παιδί.

Συνήθως εκδηλώνεται με τον περιορισμό της κίνησης του παιδιού, συμπεριφορές ταπείνωσης, κατηγορίες, απειλές, εξευτελισμό και γενικότερα οποιαδήποτε μορφή κακής μεταχείρισης και απόρριψης. Το παιδί περιθωριοποιείται και απομονώνεται. Είναι πιθανό να παρουσιάσει ακραίες συμπεριφορές, όπως ιδιαίτερα συγκαταβατική ή ιδιαίτερα απαιτητική συμπεριφορά, παθητική ή επιθετική συμπεριφορά, αλλά και υιοθέτηση καταστροφικών και επικίνδυνων συνηθειών, όπως κλοπή και φυγή. Κάποιες φορές αναλαμβάνουν ρόλο γονέα για άλλα παιδιά ή παλινδρομούν σε προγενέστερα στάδια ανάπτυξης (πιπίλισμα του αντίχειρα, αδυναμία ελέγχου των σφιγκτήρων, κ.ά) (Fergusson et al., 2000. Krug et. al., 2002).

● Παραμέληση:
Αφορά στην ανικανότητα του γονέα να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στο γονεϊκό του ρόλο και να καλύψει βασικές ανάγκες του παιδιού που σχετίζονται με την υγεία, την εκπαίδευση, τη συναισθηματική ανάπτυξη, τη διατροφή και γενικότερα τις συνθήκες διαβίωσης.

Στην περίπτωση της παραμέλησης τα σημάδια είναι περισσότερο εμφανή και ευδιάκριτα τόσο στη συμπεριφορά του παιδιού όσο και στη φυσική του παρουσία. Το παιδί που παραμελείται διακατέχεται από διαρκή πείνα, κόπωση και χαμηλό σωματικό βάρος, διαθέτει κακή σωματική υγιεινή (άπλυτο, αχτένιστο, απεριποίητο) ή ακατάλληλη για την εποχή ένδυση (π.χ. καλοκαιρινά ρούχα το χειμώνα).

Δεν παρέχεται επαρκής σίτιση, στέγαση ή η δέουσα ιατρική φροντίδα και περίθαλψη. Παιδιά που παραμελούνται έχουν ασταθή σχολική φοίτηση ή εγκαταλείπουν το σχολείο, κάνουν πολλές και αδικαιολόγητες απουσίες ή παρατείνουν την παραμονή τους σε αυτό, χωρίς λόγο. Τέλος, παρουσιάζουν συμπεριφορές κλοπής ή επαιτείας, αυτοκαταστροφικές τάσεις αλλά και αντικοινωνική συμπεριφορά, ενώ αδυνατούν να δημιουργήσουν ή να διατηρήσουν λειτουργικές σχέσεις (Higgins, & McCabe, 2001. Krug et. al., 2002).

Ολοκληρώνοντας, συμπεραίνει κανείς ότι η κακοποίηση με όποια μορφή κι αν εμφανίζεται έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη σωματική, όσο και στην ψυχική υγεία των παιδιών.

Αξίζει να σημειωθεί πως δεν εκδηλώνεται μόνο από άτομα έξω από το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού, αλλά αρκετές φορές προέρχεται και από τα ίδια τα μέλη της οικογένειας (Case et al., 2005).  

Συνεπώς, είναι απαραίτητο από οποιαδήποτε ιδιότητα κι αν φέρουμε (γονείς, εκπαιδευτικοί, φροντιστές) να παρατηρούμε τα ιδιαίτερα «σημάδια» στη συμπεριφορά και στην καθημερινή λειτουργία του παιδιού, ώστε να είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε τα διαφορετικά πρόσωπα της κακοποίησης και να παρέμβουμε άμεσα και αποτελεσματικά.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.

Βιβλιογραφία
Case, A., Fertig, A. , & Paxson, C. (2005). The lasting impact of childhood health and circumstance . Journal of Health Economics, 24, 365-389.
Fergusson, D.M., Horwood, L.J., & Woodward, L.J. (2000). The stability of child abuse reports: a longitudinal study of the reporting behaviour of young adults. Psychological Medicine, 30(3), 529-544.
Higgins, D.J., & McCabe, M.P. (2001). Multiple forms of child abuse and neglect: adult retrospective reports. Aggression and Violent Behavior, 6(6), 547-578.
Krug, E.G., Mercy, J.A., Dahlberg, L.L., &     Zwi, A.B. (2002). The world report on violence and health. The Lancet, 360(9339), 1083-1088.